Гomir urishi (puts). Qon tomirlari devorining ritmik ravishda io*lqinlanib turishi tomir urishi. ya’ni puls deb ataladi. Arteriya qon tomirlari devorining toiqinlanishi arterial puls, vena qon tomirlari devorining toiqinlanishi vena pulsi deb ataladi.
Arterial puls - bu yurakning chap qorinchasi qisqarganda undagi qonning aortaga va undan esa o'rta va mayda arteriya tomirlariga yuqori bosim ostida chiqarilishi natijasida tomir devorining tebranishidan hosil bo'ladi. Odatda, puls bilakning pastki qismidagi arteriya tomirida, ya’ni kaftusti sohasidagi tomirda sanaladi. Bundan tashqari, tananing boshqa sohalaridagi artcri\a tomirlarida ham pulsni sanash mumkin. Qon bosimi qonning tomirlar devoriga ko rsatgan bosim kuchidan yuzaga kcladi. Qon bosimi ham pulsga o'xshab ikki xil bo'ladi: arterial va vena bosimi. Odatda, yurak-qon tomir sistemasining i'aoliyati, asosan, arterial bosimni o'lchash yo‘li bilan baholanadi. Arterial bosim ikki xil: maksimal va minimal bo'ladi. Maksimal bosim yurakning chap qorinchasi qisqarganda qonning aortaga va boshqa arteriya tomirlariga yuqon bosim bilan chiqarilishi natijasida hosil bo‘ladi. Maksimal bosim yurak qorinchasi qisqaigan (sistola) vaqtda hosil bo'lganligi uchun sistohk bosim deb ham ataladi. Minimal bosim yurakning chap qorinchasi kengaygan vaqtda aorta va boshqa arteriya tomirlaiida bosimning kamayishi natijasida yuzaga kcladi. Minimal bosim yurak qoiinchasi kengaygan (diastola) vaqtda vuzaiia kelganligi uchun diastolik bosim deb ham ataladi. Ikiik va qon tomirlar iaolivati nerv -gumoral yo'l bilan boshqariladi. Simpatik nerv >urak faoliyatini tezlashtiradi. parasimpatik nerv, aksincha, yurak laoliyatini ^•kinlashtiradi. Shunday qilib, bu ikkala nerv yurak ishini muvozanatga solib turadi.
Yurak va qon tomirlar faolivati gumornl yo‘l bilan ham boshqariladi. Buyrakusti bczinimi miya qismida ishlab chiqariladigan adrenalin gormoni, xuddi simpatik ncrv^a owshab. yurak ishini tezlashliradi va arterial bosimni oshiradi. Giftofiz beziningorqa bo'lagidan ishlanib chiqadigan vazopressin gormoni ham qon tomirlarini toraytirib, bosimni oshiradi.
Bargning tuzilishi va poyada joylashuvi.
Barg- novdaning bir qismi bolib. o‘simliklardagi muhim hayotiy jarayonlar (foto - si n tez) asosida organik moddalar hosil qiluvchi, suvni bugMatuvchi va nafas oluvchi asosiy vegetativ organi. Barg, asosan ikki qismdan: barz vaproe7 va bars ЬапЛИл»
tashkil topgan.
Masai an, olma. o‘rik, nok, terak, yong‘oq, anjir, tok, bod ring, qovun kabi mevali va poliz ekinlari, manzarali o‘simliklarning bargi bandli; lola, shirach, gul safsar. bug‘doy, makkajo‘xori. arpa. sholi kabi o'simliklarning bargi bandsiz bo‘ladi. Ko'pchilik 0‘simliklarning bargi va bargchalari aniq ko‘rinib turadigan va ko*z bilan ko'rib bo‘lmaydigan tomirli bo'ladi. Odatda, ular bargning orqa tomonida yaxshi ko‘rinadi.
VARIANT
Cenetik injineriya haqida tushuncha. (ienetik tadqiqot obyektlari.
Organizmlar genlari yoki gcnlar majmuasining faoliyatini inson manfaatlarini ko4zlagan holda obzgartirilishiga gen muhandisligi (gen injeneriyasi yoki genetik injeneriya) deb ataladi. Gen muhandisligi rekombinant RNK va DNKIar olish. organizm (hujayra)dan genlarni ajratish. gcnlarni boshqarish (manipulatsiya). genlarni boshqa organizmlarga kiritish va DNKdan tanlangan genlarni olib tashlash yo‘li bilan sun'iy organizmlar yaratish texnologiyalari va usullari jamlanmasidir.
Novda. Novdalarning \ilma \illi<»i.
о ^
Novda bilan poya tushunchasi birbiriga juda o\xshab ketadi. Novda daraxt, buta va yarimbutalar ning o‘zida kur tak va barg hosil qiladigan bir yillik shoxi (35-rasm). Novdalarning po'sti yashil va nails bo'lib, hujayralarida yashil rang be ruvchi xloroti
donachalari bor. Nov dalarda barglar birikkan joy bo‘g‘ini, ikkita barg oraligidagi qismi bo‘g‘im oralig'i deb ataladi. Barglar qo‘ltig‘ida bittadan yoki bir ncchtadan b°'lib kurtak joylashadi. Kuz yaqinlashishi bilan nov dalar ning yashil rangi o‘zgarib. qo‘ng‘ir va qizg'ish rangga kiradi. Chunki bu vaqtda ularning po*sli qalinlashadi va ostida pp.*как qavat hosil bo‘ladi. Keeh kuzda barglar to4kilib kelib, ular qo'ltig ida joylashgan kur taklar oehilib qoladi va shu holda qish laydiNovdalar ikki xil bo ladi. Agar novda barg va kurtaklardan iborat bo4 Isa vegetativ novda deyiladi. Novdadan gul paydo bo* Isa genera ti\ yoki gulli novda deb ataladi. Demak, barg va kurtak lari bo Igan daraxt va butalarning bir yillik novdasi yoki urug*idan unib chiqqan bir yillik niholga ham novda deyiladi.
Hashftorof la rising ko‘payishi va rivojlanishi. , Frk4k JasmMlucfliw Лаж .sistemasi llasharotlar ayrim jinsli hayvonlar. ‘ lasnarotlar urg'ochilariga nisbatan kichikroq va xidcha, mo*ylovlari ^ nvojlangan, hidni juda yaxshi sezadi. I lasharotlaming jinsiy organlar
bo‘shlig‘ida joylashgan. Urg‘ocbilari22da bir juft luxumdon. erkaklarida bir juft urug don bo lad.. Tuxunidonlarda tuxum hujayralari, urug‘donlarda urug' hujayralari (spermatozoKilar) yetiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
