Pánniń teoriyaliq shiniǵiwlari mazmuni. Miyweshiliktiń xaliq xojaliǵidaǵI Áhmiyeti, HÁzirgi ahwali hám rawajlaniw keleshegi reje

Jer ústi sisteması
Miywe aǵashlardıń jer ústi sisteması tómendegi bóleklerge iye:

• 
  shtamb- tamır moynınan birinshi skelet shaqa araları.
  
• 
  oraylıq ótkizgish yamasa lider- shtambtıń birinshi shaqalanıwınan keyingi jılǵı qosımsha ósimge iye deyingi aralıq.
  
• 
  dawam etiwshi shaqa-oraylıq ótkizgishtegi keyingi jılǵı ósken joqarǵı shaqa.
  
• 
  skelet (analıq) shaqalar- iri óreniń tiykarǵı tulǵasın qurawshı shaqalar.
  
• 
  qaplawshı shaqalar-maydalaw (miywe hám ósiwshi) skelet hám yarım skelet shaqalarda jaylasqan shaqalar.
  
• 
  yarım skelet shaqalar -skelet shaqalarǵa qaraǵanda onsha juwan emes,olar kóbinese eginshi hám onnanda kóp tártipte shaqalanadı.
  
• 
  óre yamasa krona-aǵashtıń barlıq shaqalanıwı. Ol poroda, sortqa, sabıwshıǵa hám agrotexnikaǵa qaray- óre shar, piramida, upshıq t.b. tárizli bolıwı múmkin.
  

tamı moyinı-shtamb penen tamırdıń birikken ornı. Ol ózge tuqımnan ósken aǵashqa yamasa sabıwshı nálshege sabılǵan haqıyqıy dep ataladı hám shártli qálemsheden, ósimsheden yamasa vegetativ sabıwshılarda kobeytirilgen-mısalı ayva, dusen qálemshelepi.

• 
  Vegetativlik ósimsheler-skelet hám yarım skelet shaqalar kóp sanlı aǵash shırpılar menen qaplanǵan, olar uzınlıǵı, morfologiyalıq ózgesheligi hám funktsiyası boyınsha hár qıylı.Vegetativ yamasa bir jıllıq shaqalar bir jasında japıraq penen qaplanǵan. Japıraǵı túsken, ótken jıldıń ósimshesi shaqa dep ataladı.
  
• 
  Waqtınan burın ósiwshi shaqalar- jazda qaptal, qoltıq búrtiklerinen payda bolǵan jılı ósedi. Bul shaqalar shańǵalaqlı ayırım subtropikalıq hám tsitruslılarda azmaz ushırasadı.
  
• 
  Qasqırlı shaqalar (maylı, suwlı shaqalar)- vertikal ósiwshi, aǵashtiń óz-ózinen sınıwı, nadurıs qırqıw, shaqalardıń sınıwı nátiyjesinde kelip shıǵadı.
  
• 
  Jazǵı shaqalar yamasa eginshi hám onnanda keyingi ósiw tolqınında payda bolǵan shaqalar. Tınıshlıq dáwirinen keyin kóbinese shańǵalaqlılarda hám ádette tsitrus ósimliklerde ushırasadı.
  
• 
  Tikenler- shaqadan kelip shıqqan qorǵawshı ósimsheler, alma, almurt, miywe aǵashlarda ushırasadı.
  

Shańǵalaqlılarda- vegetativ ósiw dáwirinen burın payda ósimshelerge uqsas.
Jemislilerde- dawam etiwshi shaqalar jer astı paqal búrtiklerinen payda bolıp nol tártiptegi shaqalanıwshı shırpılar. Tamırdan kóbeyiwshi shaqalar. Ayrım jemisli, shańǵalaqlı hám subtropik ósimlikler tamırında jaylasqan adventiv búrtiklerden payda boladı.
Tiken- kóp kletkalı aǵashlanǵan kletkalardan (krıjovnik) yamasa tek aǵashlanǵan epiderma (malina) payda bolǵan ósimsheler.
Miywe shaqaları-olar morfologiyalıq belgileri hám funktsiyaları boyınsha hár qıylı ásirese tuxımlarda kóp túrliligi meneń ajıraladı.
Tuxımlılarda- miywe shaqaları yamasa shıbıqları uzın (15sm ge) deyin otken jılǵı ósimsheler.Bir jıllıq shaqaga qaraǵanda olar jińishkelew ijılgen hám gúl búrtigi menen tamamlanadı.
Nayza shaqa- bir jıllıq qaptal (3-15 sm ge uzınlıqtaǵı)ósimsheler úshına qaraǵanda túbi juwanlaw óziniń forması boyınsha nayzaǵa uqsas.
Halqa tárizli miywe shaqaları birinshi jılı miywe beriwden keyin 2-3jasında plodushka dep ataladı, keyingi jılları olar shaqalanıp, halqa tárizli quramalı shaqalarǵa aylanadı. Birneshe plodushkalar - ploduxa degen miywe shaqaǵa aynaladı. Plodushkalar 3-7 jasında jaqsı miywe beredi, al 8-15 jastaǵı ploduxalar gúllemeydi, gúllesede miywe bermeydi. Sonın ushın olardı kesip taslaydı yamasa jasartadı. Miywe shaqanıń miywe bekitilgen keńeygen bólegi miywe qaltası dep ataladı. Plodushkalarda ol birew, al ploduxada bir neshe.
Almanıń miywe beriwshi organlarınıń payda bolıw izbe-izligin kórsek, aǵashtıń ósiwiniń belgili bir dáwirinde shaqalanıw nátiyjesinde ósiwshi putalar payda boladı. Olardıń birewi dawam etiwshi shaqa bolıp esaplanadı. Eń joqarı búrtik- ósiwshi, tómen qaray hár qıylı uzınlıqtaǵı nartlı, onnan keyin miywe shırpıqları, nayza hám halqa tárizli shaqalar jaylasadı. Miywe ósimsheleri tipleri arasındaǵı qatnasıq hár qıylı sortlarda ósiw dáwirlerine qaray ózgeredi.
Gúl yamasa miywe shaqaları- ortasha uzınlıqtaǵı (10-40sm) ótken jılǵı ósimi, onıń qaptal búrtikleri, al joqarǵısı ósiwshi shetinde kóbirek ushırasadı.
Top gúlli miywe shaqalar - olar kelte shaqalanbaytuǵın miywe shaqaları, uzını 0,5-3 mm, kóp sanlı (4-10) qalıń jaylasqan búrtikleri hám aqırǵı (1-2) ósiw búrtigi boladı. Olardıń ómiri 2-10 jıl shiye, chereshnyada ushırasadı.
Aralas shaqalar - ádette ortasha uzınlıqta, qaptal búrtikleriniń bir bólegi miywe, bir bólegi ósiwshi (shabdalda ushırasadı).
Búrtikler úsh túrge bólinedi:

• 
  Vegetativ (ósiwshi búrtikler) bolar jer ústi bóliminin ósiwin támiyinleydi.
  
• 
  Generativ (gúl búrtikleri hám miywe beriwshi) búrtikler.Vegetativ hám generativ búrtikler qupılısı,iriligi,forması hám jaylasıwı orınları menen bir-birinen ayırıladı).
  

Adventiv búrtikler - sırtqı ortalıq ózgergende mısalı: suwıq urǵanda, forma bergende x.t.b. jaǵdayda shaqanı rawajlanıw ukıplılıǵı aytıladı.