Pánniń teoriyaliq shiniǵiwlari mazmuni. Miyweshiliktiń xaliq xojaliǵidaǵI Áhmiyeti, HÁzirgi ahwali hám rawajlaniw keleshegi reje

1- Lektsiya:
PÁNNIŃ TEORIYALIQ SHINIǴIWLARI MAZMUNI. MIYWESHILIKTIŃ XALIQ XOJALIǴIDAǴI ÁHMIYETI, HÁZIRGI AHWALI HÁM RAWAJLANIW KELESHEGI


Reje:
1. Kirisiw. Miyweshilik pániniń maqseti hám wazıypalari.
2.Xaliq xojaliǵindaǵi áhmiyeti.
3.Kelip shiǵiw tariyxi hám oraylari.


1. Kirisiw. Miyweshilik pániniń maqseti hám wazıypalari.
Miyweshilik - awıl xojalıǵınıń bir tarawı bolıp, onıń tiykarǵı wazıypasına xalıqtı hám miyweni qayta islewshi sanaatlardı miywe-jemisli hám ǵozalar menen támiyinlew kiredi.
Miyweshilik páni miywe-jemisli ósimliklerdiń qurılısın, ósiwin, ko`beyiwin, miywe beriwin hám olardıń sırtqı ortalıq penen óz-ara qatnasın, sonday-aq olardan joqarı o`nim alıw agrotexnikasın úyretedi.
Miywe hám jemistiń sostavında adam organizimi ushın eń kerek bolǵan hár qıylı organikalıq kislotalar, beloklar, maylar, mineral duzlar, fermentler, kolloid birikpeleri, sonday-aq xósh iyisli, dubil pektin hám basqada zatlar bar. Olar miywe hám jemistin dámin, sapasın jaqsılap, organizmnin awqatlardı jaqsı siniriwin támiynleydi. Miywelerdin sostavı bolsa-sortqa, jasau jaǵdaylarına qaray hár qıylı boladı. Miywelerdin sostavı jas waqtında tiykarınan uglevodlardan, al pisip jetiliskennen keyin tiykarǵı massanı qant quraydı. Belok hám maylar ko`binese ǵozalarda kóp boladı.
Xázirgi waqıtta baǵshılıqtıń aldında turǵan tiykarǵı wazıypa elimizde jasawshı hár bir adamdı kúnine 350-400 gr, al jılına 115-120 kg miywe menen támiyinlew esaplanadı. Miywelerdiń bir bo`limi zavodlarda qayta islenip, varene, konservalar, povidlo, kompotlar, soklar, vino ishimlikleri tayarlanadı. Jetilistirilgen miywelerdiń bir bólimi keptirilip uzaq waqıt saqlanadı hám azıqlıq sapasın salıstırmalı túrde az joǵaltadı.
Miywe aǵashları topıraqtı samal eroziyasınan hám jollardı qum basıp ketiwden saqlaydı, geyparaları, mısali- grek ǵozası, erik, almurt, samaldı irkiw oramlarında qollanıladı. Eger hár bir gektar baǵ maydanı jaz kunlerinde 8 kg uglekislotanı ózine sińiretuǵın bolsa, sol muǵdardaǵı kómir kislotası 200 adam dem alıw protsesinde bólip shıǵaradı.
Miywe aǵashlar óziniń sayası menen ıssını 3-4^oS qa qaytaradı hám mikroklimattı payda etedi, ósip turǵan jerindegi hawanıń ıǵallıǵın (transpiratsiyaǵa baylanıslı) 15-30% ke shekem asıradı, japıraqları hawadaǵı shańlardı, tútindi ózinde uslap qaladı hám qaladaǵı shańlardı hár túrli dawıslardı azaytadı, adam organizimine jaǵımlı tásir etedi.
Ko`pshilik miywe aǵashlar (Pissard qárelisi, Nedzvedskiy alması, anar, shabdal hám t.b.) deqarativ o`simlik retinde jol boylarına, qıyabanlarǵa, jay do`gereklerine egiledi. Sonday-aq, miywe aǵashları xalıq xojalıǵında keńnen qollanıladi. Grek ǵozası, erik, almurt xám t.b., miyweleri azık-aukat bolsa, aǵashlarınan bah’alı úy buyımları, muzıka ásbapları tayarlanadı. Geypara miywe aǵashları (grek ǵozası hám tuttın) miywesindegi tuxımnan awqatlıq hám texnikalıq maylar óndiriledi, al anar hám fistashkadan bahalı ósimlik boyawları alınadı.