"полимерлар кимёсига" кириш

HC ₍ dP ₎
dC

(5.15)

3
n² dn

4
_H 0 ₍
N_A dC
₎2 _.

С- konsentrasiya; - eritmaning loyqaligi; n₀ va n erituvchi va eritmaning sindirish ko`rsatkichlari; N<sub>A</sub>- Avagadro soni; X- yorug`likning to`lqin uzunligi; Р- osmotik bosim. Amalda qo`llanayotgan konsentrasiyalar oralig`ida (n-n<sub>0</sub>) konsentrasiya o`zgarishiga mutanosib bo`lgani uchun gradient dn/dC ni (n-n₀)/C ishora bilan almashtirish mumkin. (5.12)- tenglamadagi osmotik bosimni ifodalovchi qatorni birinchi ikkita a'zosi bilan cheklanib differensiallasak:

_{d (} RTC
dP _M
dC
RTAC² )




2
dC
T( ¹

R
M


A₂C)

2

2
ifodani olamiz va uni (5.15) ga qo`ysak :

HC _RT( 1
M


A₂C)



2
A₂C

M

tenglama kelib chiqadi. Amalda molekulyar massani aniqlash uchun НС/ ni С ga bog`liq bo`lgan chizmadagi egri chizikni С=0 gacha ekstrapolyasiya qilib,

0
c ^{topiladi. Afsuski, bu tenglama}
dan katta bo`lmagan ( -
20

tushayotgan nurning to`lqin uzunligi) zarrachalarning molekulyar massasini aniqlash mumkin, chunki ular nurlanishning ikkilamchi markazlari bo`lib, bir xil fazada tebranayotgan to`lqinlarni tarqatadi. Agar makromolekula o`lchamlari 0,05-0,1 dan yuqori bo`lsa, u bir-biridan salgina uzoqlashgan va har xil fazalarda nur yoyadigan markazlar yig`indisidan iborat bo`ladi. Nur yoyish burchagi qancha katta bo`lsa, fazalar farqi ham shuncha katta bo`ladi. Undan tashqari, ichki molekulyar interferensiya natijasida har xil - lar uchun yoyilayotgan nurning
99

intensivligi bir xil bo`lmaydi, natijada topilgan M ning qiymati ham har xil bo`ladi. Bunday molekulyar massaning yoyilish burchagiga bog`liqligini Р( )funksiya yordamida hisobga olib molekulyar massani quyidagi tenglama orqali aniqlash mumkin:



(

)
(5.16)



f
Keltirilgan funksiyaning murakkab ko`rinishda ekanligiga qaramay =0 bo`lgan Р( )=1 ligi aniqdir (chunki birlamchi nurning yo`nalishida fazalar farqi bo`lmaydi va shuning uchun interferensiya ham, nur yoyilishning susayishi ham kuzatilmaydi). Bu esa o`z navbatida Р( )funksiya ko`rinishini aniqlashdek murakkab masalani cheklab o`tib B.Zimm usulida, ya'ni НС/ , С=0 va =0 ekstrapolyasiya qilib, (ikki yoqlama ekstrapolyasiya) M ni aniqlashga yordam

qiladi. Buning uchun avval ^HC
(C)
egri chiziqlar turkumi chiziladi va ularning

f
har birining bitta doimiy qiymatiga javob beradi, so`ng =0 ga teng har xil

burchakli nuqtalar umumiy
HC ₍



)
egri chizig`i bilan tutashtiriladi va

keyinchalik =0 gacha ekstrapolyasiya qilinadi (5.4- rasm). Shunday qilib ordinata

o`qidan ajratilgan kesma bo`yicha
^{0 1} qiymatni va bu qiymatdan