"полимерлар кимёсига" кириш

C

0
_: M

qidirilayotgan molekulyar massa aniqlanadi. Loyqalanish odatda, fotoelektrik nefelometrda har xil burchak ostida yoyilgan nurning intensivligini o`lchash orqali aniqlanadi. Yorug`lik manbai sifatida simob spektrining faqat yashil nurlarini o`tkazuvchi svetofiltr bilan moslangan simob chirog`i qo`llaniladi.

H

H
Nur yoyish usuliniig boshqa usullardan farqi shuki, unda o`lchashlar tez amalga oshiriladi. Bu usul o`rtacha vazniy molekulyar massani beradi, chunki umumiy loyqalanish har bir fraksiyaning loyqalanish yig`indisidan iborat: bu yerda
C M va C<sub>i</sub> M<sub>i</sub> (Н- barcha fraksiyalar uchun bir xil bo`ladi). va _i larning

i
qiymatlarini qo`ysak


HCM


H(C₁M₁


C₂M₂



..
.C₁M_i )

100

yoki


bo’ladi.


M ^C1 M _C 1


C_{2 M C} 2


C

i
... M
_C i
1^M1

f
2^M 2
...

f_i
^{Mi M}W

f
`Molekulyar massani diffuzion usul bilan aniqlash. Makromolekulalarning eritmadagi diffuziyasi ularning o`lchamlari va shakli bilan bevosita bog`langan. Diffuziya koeffisienti D va polimer zichligi yordamida molekulyar massani aniqlash mumkin.
Tajribada D ni aniqlashda to`siq orqali ikki qismga bo`lingan va o`zgarmas haroratda ishlaydigan maxsus idishdan (kyuveta) foydalaniladi. Aniq vaqtda ajratuvchi to`siq olinadi va eritma bilan erituvchi to`qnashib o`zaro diffuziya boshlanadi. D ning qiymati quyidagi tenglama orqali topiladi:
_X 2 _X 2

I
_D 1 2
(5.17)

4 nC₂ / C₁


bu yerda C₁ va С₂ lar с₁ va с₂ masofalardagi polimer konsentrasiyalari va - diffuziya vaqti. Molekulyar massa (M) Eynshteyn tenglamasi orqali aniqlanadi:
_R3_T 3

2 3
^M бунда ^K ` (5.18)

N

A
16r ²
bu yerda Т- mutloq harorat; - muhit qovushqoqligi; r- diffuziyalanayotgan sharsimon zarracha radiusi; N_A- Avogadro doimiysi; f/f₀- asimmetriya omili; D- diffuziya koeffisienti (D₀- tekshirilayotgan polimer o`lchamga ega bo`lgan sharsimon zarrachaning diffuziyalanish koeffisienti), u asimmetrik zarrachalar suspenziyalarining qovushqoqlik nazariyalari asosida hisoblab topiladi.
Ultrasentrifugalash usuli. Qattiq modda suspenziyasi baland silindrga solinganda, zarrachalari muhit qarshiligini yengib asta-sekii idish tubiga cho`ka boshlaydi. Sedimentasiya (cho`kish) tezligi zarrachalarning o`lchami va shakliga, muhit bilan osilib turgan zarrachalar zichliklarining ( <sub>0</sub> va ) farqiga va muhit qovushqoqligi ( )ga bog`liq. Stoks qonuni bo`yicha sferik zarrachalarning cho`kish tezligi
101

0
dx r ² ( )g dt 9
ga teng bo'ladi.

bu yerda X- tushayotgan zarrachaning - vaqt ichida yurib o`tgan masofasi; g- og`irlik kuchining tezlanishi.
Bu tenglamaga asosan zarrachaning radiusi r- kichrayishi bilan dx/dt
kamayib boradi. Agar suspenziyalarda cho`kish tezligi katta bo`lib va u oson o`zgarsa, maydaroq zarrachalarga o`tganda u shunchalik kamayib ketadiki uni amalda aniqlash juda qiyin bo`ladi. Makromolekulalar o`lchamiga teng bo`lgan zarrachalarga bunday cho`kish uchun ko`p yillar kerak bo`lar edi, bu esa molekulyar massani amalda sedimentasiya usuli bilan aniqlash mumkin emasligini ko`rsatadi. Ammo, agar muhitning qarshiligi cho`kishiga yagona to`siq bo`lsa, unda kichik zarrachalar ham ma'lum vaqtdan keyin idish tubiga yetib boradi. Lekin bu hodisa kuzatilmaydi, chunki zarrachalar o`lchami kichrayishi bilan Broun harakatining ahamiyati orta boshlaydi, bu esa zarrachalarning dispers faza bo`yicha bir tekisda taqsimlanishiga olib keladi.
Polimer molekulalari cho`kishini tezlashtirish uchun ultrasentrifugadan foydalaniladi. Sentrifugalash jarayonida sferik zarrachalarning sedimentasiya tezligini aniqlash uchun Stoks tenglamasidagi g ni markazdan qochuvchi tezlanish <sup>2</sup>х ( -rotor aylanishining burchak tezligi, х- aylanish o`qigacha bo`lgan masofa) bilan almashtirish lozim, chunki u g dan farq qilib X ga bog`liq bo`ladi. Demak,
makromolekularning sedimentasiya tezligi ularning cho`kishi bilan ortib boradi:

dx 2
dt 9