"полимерлар кимёсига" кириш

с₂V₁ / M ₂
(5.10)

2
_С2 va М₂- erigan moddaning konsentrasiyasi va molekulyar massasi. (5.10) ifodani (5.9) ga qo`ysak, Vant-Goff tenglamasi kelib chiqadi:

R

T
M

(5.11)
2

.

2
Bu tenglama ideal eritmalar uchun to`g`ri keladi, polimerlarning real eritmalari juda suyultirilganda ham ideallikdan ancha uzoq. Shuning uchun ularga quyidagi tenglamani tatbiq qilish mumkin:

RT
С₂ M ₂
Ac₂
Bc² ..
(5.12)

keltirilgan osmotik bosim; А va В- varial koeffisientlar. А koeffisienti
c₂
polimerning molekulyar massasi va makromolekulalar tuzilishiga bog`liq. Eritma cheksiz suyultirilganda (5.12) tenglama quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi:

lim
T

R

c

0
c M ₂

(5.13)

с ning qiymati tajriba yo`li bilan eritmaning osmotik bosimini bir nechta konsentrasiyada o`lchab /с=f(c) grafigidagi to`g`ri chiziqni cheksiz suyultirilgan konsentrasiya (c=0) gacha ekstrapolyasiya qilib topiladi. Polimer molekulyar massasi 5.14- formuladan foydalanib hisoblanadi:



^Mn (5.14)


Bu usul o`rtacha arifmetik molekulyar massani (3 10<sup>4</sup>-2 10<sup>6</sup> гача) topish imkonini beradi, chunki osmotik bosim polimer molekulalari soniga bog`liq.
96

Osmometrik usul krioskopik va ebulioskopik usullarga qaraganda ancha aniq, ammo yarim o`tkazgich pardalar tayyorlash yetarlicha takomillashmaganligi tufayli aniqlik bir muncha pasayadi.

19. 
    rasmda osmometr sxemasi ko`rsatilgan. Osmometr bir-biridan yarim o`tkazgich parda V orqali ajratilgan ikki qismdan (kamera) iborat, bosimni o`lchash uchun xizmat qiluvchi A va B kapillyarlar bilan jihozlangan. Kameralarning biriga erituvchi, ikkinchisiga- polimer eritmasi quyiladi. A va B kapillyarlardagi suyuqlik balandligini o`zgartirmay saqlash uchun B kapillyardagi suyuqlikka ko`rsatiladigan tashqi bosim eritmaning osmotik bosimiga teng bo`ladi
    

19-rasm. Osmometr sxemasi. A, B- kapillyarlar; V- yarim o`tkazgich membrana.	20-rasm. Simm-Meyerson osmometri.

19. 
    rasmda Simm-Meyerson osmometri keltirilgan. U shisha yacheyka (1) (hajmi 3 ml) dan iborat bo`lib, unga ikkita kapillyar ulangan. Kapillyarning bittasi (d=0,5 mm) (2) o`lchash uchun, ikkinchi kapillyar (6) esa (d=2 mm) uskunani eritma bilan to`ldirishga xizmat qiladi.
    

Yacheykaning (1) ikki tomoni juda tekis qilib shliflangan, uning ikkala tomoni sellofandan yoki boshqa materialdan tayyorlangan membrana bilan

97
qoplanib, 7- moslama bilan siqib qo`yiladi. Kapillyar eritma bilan to`ldirilgan metalldan yasalgan sterjen bilan kapillyarni yuqori qismi berkitiladi. 3- kapillyar solishtirilish uchun xizmat qilib, erituvchining satxini ko`rsatib turadi.

Molekulyar massani nur yoyish yordamida aniqlash. Yorug`lik nuri yorug`lik to`lqinining 0,1 qismiga teng o`lchamli zarrachalar bilan to`qnashganda nurning qaytishi va difraksion tarqalishi kuzatiladi. Nur yoyishning sababi quyidagilardan iborat:
Yorug`lik to`lqinlarining o`zgaruvchan elektr maydonlari zarrachalarning elektronlari tebranishiga, zaryadlar orasidagi masofaning doim kamayishi yoki ortishiga (induksion qutilarda) olib keladi, bu esa, o`z navbatida har tomonlama tarqaladigan ikkilamchi nurlanishga olib keladi. Zarrachalar qanchalik yirik bo`lsa ularda shunchalik ko`p induksion qutblar paydo bo`ladi va elsktronlar pog`onalarining qutblanishi oson bo`ladi va induksion qutblarning hosil bo`lishini osonlashtiradi.
Suyuqlik yoki attiq moddalarga o`xshash moddaning zarrachalari (molekulalari) bir-biriga yaqin joylashgan bo`lsa, bir zarrachadan yoyilgan nur boshqa zarrachalardan yoyilgan nurlar bilan interferensiyalanishi mumkin, agar molekulalar tartibli hatorlarga joylashgan bo`lsa ulardagi interferensiya butunlay nur yoyilishini yo`q qiladi.
Polimer eritmalarida tasodifiy molekulalarning bir joyda to`planishi (fluktuasiya) berilgan juda kichik hajmda uzluksiz konsentrasiyaning o`zgarishi eritmada qanday bo`lsa, shunday bo`ladi. Bu fluktuasiyalar interferensiya natijasida nur tarqalishining to`liq o`chishiga xalaqit beradi va kuzatilayottan nur yoyilishiga sabab bo`ladi.
Demak, eritmada zichlik va konsentrasiya fluktuasiyalari ko`p bo`lsa nur yoyilishi katta bo`ladi. Konsentrasiya o`zgarishi ozod energiyaning o`zgarishi bilan boradi va bu o`zgarishni osmotik bosimning bajargan ishi deb qarash mumkin. Bu esa nur yoyilishining intensivligi osmotik bosimga bog`liqligini ko`rsatadi.
Debay Eynshteynning nur yoyilishi fluktuasion nazariyasiga asoslanib
98
polimerlarning suyultirilgan eritmalari quyidagi munosabatga buyso`nishini ko`rsatdi:

bu yerda