Polyarimetriya. Issi qlik nurlanishi va ularni xarakteristik asi

4. Yorug’likning modda bilan ta’siri. 
Yorug‟lik ba‟zi kristallardan o‟tganda yorug‟lik nuri ikkita nurga ajraladi. Bu 
ikkala nur sindirish deb nom olgan hodisa island shtati uchun 1670 yilda Erazm 
Bartolomin tomonidan kuzatilgan edi. Ikkilamchi nur sindirish vaqtida nurlardan 
biri odatdagi sinish qonuniga bo‟ysinadi va tushuvchi nur hamda normal bilan bir 
tekislikda yotadi. Bu nur oddiy nurlanishlarning ikkinchisi g‟ayrioddiy nur deb 
ataladi. Ikkilanma nur sindirish hodisasi kubik sistemaga kiruvchi kristallardan 
tashqari hamda tiniq kristallarda oddiy va g‟ayritabiiy nurlar ajralmagan holda va 
bir xil tezlik bilan tarqaladi. Bu yo‟nalish kristallning optikaviy o‟qi deb ataladi. 
Optikaviy o‟q orqali o‟tuvchi har qanday tekislik kristallning bosh kesimi yoki 
bosh tekisligi deyiladi. Odatda yorug‟lik nuri orqali o‟tuvchi bosh kesimdan 
foydalaniladi. Oddiy nurlarning tebranishlar tekisligi kristallning bosh qismiga 
perpendikulyar. G‟ayrioddiy nurda esa yorug‟lik vektori bosh kesim bilan ustma-
ust tushuvchi tekislikda tebranadi. 

---

 Ba‟zi 
kristallarda 
nurlardan 
biri 
ikkinchisiga qaraganda ko‟proq yutiladi. Bu 
hodisa dixroizm deb ataladi. Nikol‟ 
prizmasi deb ataladigan polyarizator juda 
keng tarqalgan. U ikki ispand shpati
prizmasidan 
iborat 
bo‟lib, 
diaganali 
bo‟yicha yopishtirilgan bo‟ladi. Tushish
burchagi oddiy nur qatlamida to‟la ichki 
qaytishga uchraydi va chetga og‟adi. 
G‟ayrioddiy nur esa bu qatlamdan bemalol 
o‟tib prizmadan tashqariga chiqadi. Bir o‟qli kristallardan tashqariga ( island 
shpati, turmalin, kvars kabi) ikki o‟qli kristallardan ( masalan gips) borki, ularda 
yorug‟lik ikki nurga ajralmaydigan ikkita yo‟nalish mavjud bo‟ladi. Musbat 
kristallarda tezliklar elipsondi vertikal yo‟nalishda cho‟zilgan bo‟lib, bu “ + ” 
ishoradagi vertikal chiziqgacha mos keladi, manfiy kristallarda esa elipsoid 
gorizontal chiziqga, ya‟ni “ - ” ishora bilan gorizontal yo‟nalishda cho‟zilgan 
bo‟ladi.