Polyarimetriya. Issi qlik nurlanishi va ularni xarakteristik asi

9. Vinning siljish qonuni. 

Plank
formulasidan Vinning qonunini hosil qilish mumkin. Buning uchun 

absalyut qora jism uchun nur chiqarish qobiliyatining maksimumiga mos keluvchi
λ
m 
topish kerak. 
shartni qanoatlantiruvchi to‟lqin uzunlikning qiymatini topish kerak. (28) ni 
qiymatini (30)ga olib kelib qo‟yamiz va biroz o‟zgartirish kiritib quyidagiga ega 
bo‟lamiz:Vin qonuning ifodasi hosil bo‟ladi. 
10. Plank gipotezasi. Plank formulasi. 
Yuqoridagilardan Plank formulasi muvozanatli issiqlik nurlanishining tugallangan
ifodasi ekanligi kelib chiqadi.
 
Issiqlik nurlanish qonunlariga asoslanib yuqorida temperaturalarni o‟lchash 
usullari optik pirometriya deb ataladi. Shu maqsadda qo‟llaniladigan qurilmalarni 
esa optik pirometrlar deb ataladi. Shu pirometrlardan ba‟zilarining ishlash prinsipi 
bilan tanishamiz: 
1. Radiasion pirometr. Stefan – Bol‟sman qonuniga asoslanib absalyut qora 
jismning temperaturasini T=
4
√E
T/σ
(33) ifoda orqali topish mumkin, ya‟ni 
absalyut qora jismning temperaturasini aniqlash uchun uning to‟la nur 
chiqarish qobiliyati ET ni o‟lchash etarli ekan. Odatda jismlar absalyut qora 
bo‟lmaydi. Absalyut qora bo‟lmagan jismning to‟la nur chiqarish qobiliyati 

---

aT absalyut qora jismnikidan kichik, ular orasidagi bog‟lanish Kirxgof 
qonuni: 
bilan aniqlanadi, bunda aT absalyut qora bo‟lmagan jismning to‟la nur yutish 
qobiliyati ba‟zan uni jismning qoralik darajasi deb ataladi. 
agar (33) ifodadagi ET o‟rniga absalyut qora bo‟lmagan ixtiyoriy jismning
to‟la nur chiqarish qobiliyati eT qo‟yilsa, jismning haqiqiy temperaturasi emas, 
balki radiasion temperaturasi aniqlangan bo‟ladi. Demak, radiassion 
temperatura deganda to‟la nur chiqarish qobiliyati absalyut qora bo‟lmagan 
jismning to‟la nur chiqarish qobiliyatiga miqdoran teng bo‟lgan taqdirda 
absalyut qora jism erishishi lozim bo‟lgan temperatura tushiniladi. (33) va (34) 
lardan foydalanib, ixtiyoriy jismning haqiqiy temperaturasi T va radiasion 
temperaturasi T
rad 
orasidagi bog‟lanish: 
T
rad
= T
4
√ a
T 
Munosabati bilan aniqlanishini topamiz. Radiasion pirometrning sxemasi 
tasvirlangan. Jism (M)ning nurlanishi termopara (TP) ga tushiriladi. Termopara 
zanjirga ulangan gal‟vanometr shkalasi absalyut qora jismning kel‟vinlarda 
ifodalangan temperaturasiga moslab darajalanadi. Shuning uchun bu pirometr 
ixtiyoriy jismning radiasion temperaturasini aniqlashga imkon beradi. 
2. Ravshanlik pirometri. 
Bu pirometrning tuzilishi 4-rasmda tasvirlangan. Temperaturasi aniqlanishi 
lozim bo‟lgan jismdan kelayotgan nurlanish cho‟g‟lanuvchi lampa (L) 
tolasining tekisligiga ob‟ektiv (O) yordamida moslanadi. Okulyar (O
1
) 
yordamida lampa tolasi va nur chiqayotgan jism sirtining tasviri kuzatiladi. 
Okulyar oldida joylashtirilgan fil‟tr (F) spektrning bir qismini o‟tkazadi. 
Lampa tolasining ravshanligi R reostat yordamida o‟zlashtirilishi mumkin. 
Vinning siljishi qonunidan foydalanib nurlangich jismning temperaturasini 
aniqlash mumkin. Buning uchun jism nur chiqarish qobiliyatining spektral 
xarakteristikasini o‟lchash va muayan spektr uchun λ
m 
ni aniqlash kerak, λ
m 
esa jism temperaturasi bilan T=b/λ
m 
munosabat orqali bog‟langan. Bu usul 
bilan aniqlangan quyosh temperaturasi taxminan 6000
0
K ga teng.