Postembrional rivojlanish konuniyatlari

ORGANIZMNING USISHI 
Xar bir tirik mavjudot individual rivojlanish protsessida uz tanasining massasini 
oshirib boradi- usadi. Usish- moddalar almashinuvi natijasidir: assimilyasiya tezligi 
dissimilyasiya tezligidan yukori bular ekan, tana massasi ortib boradi. Vazn (ogirlik), 

---

xajm yoki uzunasiga ketgan ulchamlarning (tana buyining) ortishi usish kursatkichi 
bulib xizmat kilishi mumkin. 
Barcha tirik mavjudotlar kay tarika usishiga karab ikki gruppaga bulinadi. 
ba’zilari umrining ma’lum davrlaridagina usadi, shu vakti kelib, mazkur tur uchun 
xarakterli bulgan kattalikka etib oladi (usish chegarasi), shundan keyin ularning tanasi 
ortik kattalashmay kuyadi. Usishning bunday xili cheklangan yoki tayinli usish deb 
ataladi. 
Usish tuxtab kolishining vakti va sabablari xar xildir. Kupgina xasharotlar 
(pashshalar, kungizlar, kapalaklar) fakat lichinka davrida usadi. Metamorfoz paytidan 
boshlab usish taxtab koladi va voyaga etgan xashorat (imago) kattalashmay kuyadi, 
chunki zich buladigan xitin kpolamasi tanasining usishiga tuskinlik kiladi. kupchilik 
sutemizuvchilarda jinsiy jixatdan voyaga etguncha tana kattalashib boradi, shundan 
keyin skelet oxaklanib, usish tuxtab koladi. Talaygina kushlar (juja kushi deb 
ataladigan kushlar) juda kiska muddat ichida usadi. Kush bolasi uyasidan uchib 
ketadigan paytga kelibok onalaridek katta bulib koladi va ortik usmaydi. 
Ikkinchi gruppaga butun umri buyi usadigan organizmlar kiradi. Bunday usish 
xili cheklanmagan yoki notayin usish deb ataladi. Talaygina baliklar jinsiy jixatdan 
etilganidan keyin tanasining usishi sekinlashib koladi, lekin tanasining buyi bilan 
massasining usishi ulimgacha davom etaveradi. CHurtan balik, osetr, beluganing tanasi 
necha un yillar mobaynida usib boradi. Usimliklar orasida daraxtlar cheksiz usish 
xususiyatiga egadir. Eman (dub) bilan archa yoshi 1000 yildan oshib ketganidan keyin 
xam usaveradi. Xavfli usmalarning kuyida kuzdan kechirib utiladigan usishi cheksiz 
usishga yorkin misol bula oladi. 
Usishning muxit sharoitlariga murakkab tarzda boglikligini vakt-bevakt usish 
(davriy usish) misollarida kursatib bersa buladi, bunda zur berib usish davrlari tinchlik 
davrlari bilan navbatlashib turadi. 
Kup yillik usimliklarda davriy usish yil fasllarining almashinib turishiga boglik 
buladi. Kuklam bilan yozda ular zur berib usadi; kuzga kelib usish sekinlashib koladi 
va kishda tuxtaydi. Daraxtlarda usish davriyligi tanasining kundalang kesimlarida 
yaxshi kurinib turadigan yillik usish xalkalari paydo bulishiga sabab buladi. Xar yili 

---

yozda daraxta tanasida yangi yillik xalka paydo buladi. xalkalar sonini sanab, 
daraxtning yoshini bilib olish mumkin.
Mavsumga boglik usish davriyligi kupgna xayvonlarda kuriladi (baliklar, 
mollyuskalar). Baliklar 1zda zur berib usadi. Kish yakinlashishi bilan ularning usishi 
sekinlashib koladi yoki butunlay tuxtaydi. Usishning davriy ekanligi balikning
tangacha va suyaklaridagi yillik usish xalkalari kurinishida baralla bilinib turadi. 
YOruglikka boglik bulgan usishning sutkalik davriyligi kupgina usimliklarda 
kuriladi. Xar sutkada kechasi usish tezligi ortadi, kunduzi esa kamayadi. 
Xasharotlarning lichinkalarida uziga xos usish davriyligi kuriladi. Ularning tanasi 
tashkaridan kattik xitin koplagichi bilan koplangandir, bu koplagichi usishga xalakit 
beradi. Vakt-bevakt shu koplagichi tushib ketadi va urniga ancha kengrok buladigan 
yangisi paydo buladi (pust tashlash). tipik xollarda xar sarfar pust tashlashdan keyin 
tana ikki baravar kattalashadi; shundan keyin usish kelasi safar pust tashlaguncha 
tuxtab koladi.