Pragmalingvistik jixatlari

“ular bir-biriga juda o‘xshaydi”deyish o‘rniga “ular bir olmaning 
ikkipallasidir”deb aytadi. 
Matal ko‘chma ma’noda qo‘llanuvchi xalq majoziy iboralari. Voqea-
hodisalar, holat va harakatlarni obrazli ifodalashda matallar keng qo‘llaniladi. 
Matalda pedmet tasviri, uning xarakteristikasi beriladi. Maqolda esa to‘la 
tugallangan fikr-xulosa ifodalanadi. 
“Maqollar ham to‘g‘pi, ham ko‘chma ma’nolarda qo‘llana olish 
imkoniyatiga egadir. Matallar... lokal qo‘llanish chegarasiga ega bo‘lib, ular hech 
qachon millatlararo iste’mol doirasida uchramaydi”.
15
Matal nutqda axborot berish vositasi bo‘lsa, maqol shu axborotni jonli 
timsollarda yetkazish, uni dalillash, isbotlash vositasi sifatida qo‘llaniladi. 
Masalan, matal: 
Xavf-xatardan qo‘rqqan maqsadga yeta olmas. 
Shu ma’noning maqollarda ifodalanishi: 
Chumchuqdan qo‘rqqan tariq ekmas. 
O‘g‘ridan qo‘rqqan mol yig‘mas. 
Uchqundan qo‘rqqan temirchi bo‘lmas. 
Kuchukdan qo‘rqqan gado bo‘lmas. 
Har qanday sharoitda ham matallarning mazmuni o‘zgarmay aslicha 
qolaveradi 
Mehnatning aybi yo‘q. 
Maqollar timsollar vositasida ish ko‘pap ekan, jamiyat hayoti, xalq turmushi 
bilan bog‘liq holda ularning timsollari tizmasi - shakli o‘zgarib turadi: 
Bir qinga ikki qilich sig‘maydi. 
Ikkita qo‘chqorning boshi bitta qozonda qaynamaydi. 
Demak, maqollar jamiyat hayoti bilan chambarchas bog‘liq ekan, ularda 
xalq kechinmalari bor bo‘y-basti bilan namoyon bo‘ladi. 
15
Begmatov E., Mamatov A. Adabiy norma nazariyasi. (Adabiy normaning shakllanish va yashash qonuniyatlari). 
III qism. Toshkent, 1999. – 140b. 

---

19 
Maqol va matalning bir - biroviga yaqnligini rad qilib bo‘lmaydi. 
Ular struktura va semantika jihatdananiq chegaralanmagan. Shunga 
qaramasdan, maqol va matallarga xos ba’zi bir xususiyatlarni ko‘rsatish mumkin. 
Maqollarning struktura va semantik nuqtai nazaridan yaqqol ko‘zga tashlanib 
turganligi sababli ularni boshqa frazeologik birikmalardan farqlash qiyin emas. 
Men quyida ish tajribasidan kelib chiqqan holda, maqol va matallarga xos 
belgilarni ayrimlarini eslatib o‘tmoqchiman.