Презентация прототипов

nihoyat Rim saltanati ta'siriga tushib qoladi.

---

---

Suriyada odamlar o'ta qadim zamonlardan beri riylar va “Sharq bolalari” deb atalgan qabilalar bo‘lishgan. 
Keyinchalik bu yerga xettlar, somiylar, eroniylar, yunonlar va rimliklar kelib joylashgan.Suriya va Finikiyada 
shahar-davlatlarining tashkil topishi.M.av. VIII-VII mingyilliklarda bu o'lkada o'troq dehqonchilikka asoslangan ilk 
qishloqlar paydo bo'ldi. M.av. VI-IV mingyilliklarda esa bu qishloqlar kengayib, xo'jaligi rivoj topdi. Aholi orasida 
xususiy mulk, mulkiy tengsizlik va tabaqalanish shakllana boshlaydi. Keyinchalik esa ibtidoiy qishloqlar o'rnida 
Ugarit, Arvad,Bibl, Sidon, Tir, Damashq, Ebla va Kadesh kabi shahar-davlatlar Tashkil topadi. Bu 
shahar-davlatlarning har birining o‘z podshosi, qo'shini, soqchilari, qamoqxonalari, amaldorlari, qozilari va 
ma’muriy idoralari bo'lgan.M.av. XX asrdan XVI asrgacha Firrikiya va Suriyaning ayrim Shahar-davlatiari, xususan 
Bibl Misrga tobe boigan. M. av. XIV Asr oxirida xettlar shimoliy Suriyaga bostirib kirib, uni o'zlariga Itoat 
ettirganlar. M.av. XIV-XII asrlarda esa Misr fir’avnlari va Xett podsholari Suriya va Finikiyani talashib qonli janglar 
olib borgan. Bu jang m.av. 1280-yildagi Misr-Xett sulhi bilan tugagan. Sulhga ko'ra Suriya va Finikiya Misr va 
Xettlar tomonidan boiib olingan. Mamlakatning shimoli Xett podsholigiga, janubi esa Misrga qaram bo'lib 
qoladi.XIII asrda Suriya dengiz xalqlari hujum qilib, Uning shahar qishloqlarini talab vayron etadilar. Uzoq davom 
etgan qonli janglar va ichki nizolar natijasida Misr va Xettlar davlati Kuchsizlanadi. Bundan foydalangan Suriya va 
Finikiya shaharlari inustaqillik uchun harakat boshlaydilar. M.av. X I-X asrlarda Bibl,Sidon va Tir ancha yuksaladi. 
Xiram I (965-936) davrida TirSidon podsholigi kuchayadi. Shu davrda Finikiya dengizchilari Misr lir'avni Nexo 
taklifiga ko'ra Qizil dengiz bo'ylab suzib, 3 yil deganda Afrika qit’asini aylanib, Gibraltar bo'g'ozi, O'rtayer dengizi 
orqali vatanlariga qaytganlar. Finikiyaliklar O'rtayer sohilidagi ba'zi joylarda o'z manzilgohlarini barpo qilganlar. l 
iardan eng mashlruri Karfagen edi.

---

Персона 1
 Yamxad va Geksoslar davlati. M. av. XVIII asrda amoriy qabilalarining katta guruhi Shimoliy Suriyaga bostirib kiradi. 
Ularning sardori Suniuepax Yamxad davlatini tuzib. o'zini hukmdor Deb e'lon qiladi. U Karxemishdan Katnagacha 
boigan yerlarni bosib oladi. Sumuepaxning vorisi Yarmilim o'zini shoh deb e’lon qilib, Xalapni davlat markaziga 
aylantiradi. Yamxadliklar Mari va Bobil bilan qizg'in savdo-sotiq ishlari olib borib, ularga bug'day,zaytun moyi, 
musallas, hunarmandchilik va kulolchilik buyumlari yetkazib beradilar. Ulardan esa qurol. qo'rg'oshin va zargarlik 
buyumlari keltiradilar.Ammo XVIII asr oxiriga kelib, Yamxad davlati kuchdan ketib, o‘z mustaqilligini yo‘qotadi. M. av. 
XVIII asr oxiri XVII asr boshlarida Yamxaddan janubdagi bepoyon dashtlarda giksoslarning harbiy ittifoqi tashkil 
topadi. Ular Falastin va Janubiy Suriyadagi ko'pgina shahar-davlatlarni bosib oladilar. O'zlarining otliq qo'shini va 
jangovar aravalarida Shimoliy Misrga bostirib kiradilar. Nil Daryosining quyi qismidagi Avaris shahrini mamlakat 
poytaxtiga Aylantiradilar. Ular Misrda 120 yildan ortiq hukmronlik qiladi. M.av. 1580-yili giksoslar Misrdan quvib 
chiqariladi. Misrliklar Finikiya, Falastin va Suriyada o'z hukmronliklarini o'rnatgach, XV asrga kelib giksoslarning 
harbiy ittifoqi tarqalib ketadi.O'rtayer dengizining sharqiy sohilidagi yerlar dasht-sahro va kichik-kichik unumdor 
vohalardan iborat bo'lgan. M.av. VI-IV mingyilliklarda aholi ekin maydonlarini kengaytirib, bug ‘dov, arpa, tariq, zig ‘ir 
ekib. sabzavotchilik va bog‘dorchilik bilan shugillangan. Ular donni yormatosh va qo'l tegirmonlarda maydalab un 
tayyorlaganlar. Bog'bonlar mevali bogiar va tokzorlar yaratish uchun tog' yonbag'irlaridagi yerlardan unumli 
foydalangan. Misr yozuvlarining birida o'lkadagi mo'l-ko'llik haqida shunday hikoya qilinadi: “Bog‘lar mevalar bilan 
to4ib-toshibyotibdi. Vino ezgichdan suv kabi oqadi. Terassalarda to‘kilibyotgandonlar shunday m o‘l-ko‘lki, liatto 
qumdan ham ko'p”.Suriya va Finikiya yaylovlarida chorvachilik ham rivojlangan boiib, ular, qo‘y, echki, qoramol boqib, it 
va mushuk saqlaganlar. Chorvadorlar aholini go'sht, yog', teri va jun mahsulotlari bilan Ta’minlagan.

---

Qadimgi Suriya va Finikiya madaniyati. Suriya, ayniqsa Finikiya Old Osiyodagi madaniyat 
rivojlangan mamlakat boigan. Bu mamlakat xalqi erishgan yutuqlardan biri bu yozuv alifboning 
ixtiro qilinishidir. Ular m.av. II mingyillik boshlaridayoq bobilliklar mixxati asosida alifbo tuzganlar. 
M.av. IX-VIII asrlarda esa Finikiyada 24 belgidan iborat yozuv kashf etilgan. Finikiya yozuvi o‘sha 
zamonlardayoq atrof oikalarga yoyiladi.Finikiya va Suriyada rassomchilik, haykaltaroshlik. xalq 
og'zaki ijodiyoti va adabiyoti ancha erta rivoj topgan. Ular tosh, fil suyagi. yog'och va turli 
ma’danlardan hayvon. odam va xudolarning haykallari va rasmlarini mohirlik bilan 
ishlaganlar.Suriya va Finikiyada matematika, geogratiya, dengizchilik,Astronomiya, tarix, yer bilimi, 
kimyo va fizika fanlari rivoj topgan edi. Gerodot m aium otlariga k o ia , m.av. VI asrda yashagan 
miletlik mashhur matematik. fizik, astronom va faylasuf Falesasli finikiyalik ekan. Sidonlik faylasuf 
M ox esa yunon faylasufmatematiklaridan ancha oldin atomlar haqidagi nazariyani ilgari 
surgan.Suriya va Finikiyada dastlabki ibtidoiy din shakllari - tabiat hodisalariga, qoyatoshlarga, 
hayvon va boshqa buyumlarga e'tiqod qilish keng tarqalgan. Ularda yer va dehqonchilik bilan bogiiq 
e’tiqodlar ham kuchli edi. Ularning diniy e’tiqodida oiish vatirilish kabi tabiat xudolari Vaal va uning 
o‘g ii Alyaap alohida hurmatga sazovor ekan. Mot ularda o iim xudosi hisoblangan. Molox ham 
hurmatli xudolaridan boigan. Finikiyada bayram kunlari odamlarni xudolar sharafiga qurbonlik 
qilganlar.

---

Qadimgi Mitanni janubi-g‘arbiy Osiyodagi quldorlik davlatlaridan biridir. Bu qadimgi davlal Mesopotamiyaning 
shimoliy va shimoli-g'arbiy qismida joylashgan. Uning yer usti tuzilishi shimolda tog'lik va qir-adirliklardan, 
g'arbiy qismi ham tog'liklardan iborat. Janubiy qismi esa Mesopotamiya pasttekisliklari bilan tutashib ketadi. 
Mamlakat g'arbidan Frot daryosining Xabur va Belix irmoqlari oqib o'tadi. Sharq tomonidan esa quyi Zab, 
yuqori Zab, Dajla va uning irmoqlari oqib o'tadi. Mitannining ob-havosi quyi Mesopotamiyaga nisbatan 
boshqacha. yozmo'tadil, qishi sovuqroq.Mitanni yerlaridan shimol bilan janubni, sharq bilan g'arbni 
birlashtiruvchi muhim savdo yo'llari o'tgan. Mazkur savdo-sotiq yo'llari Mitanni aholisining xo'jaligida juda 
katta ahamiyatga ega Bo'lgan.dehqonchilik. chorvachilik. hunannandchilik va nihovat savdo -sotiqning 
rivojlanishi natijasida Mitanni aholisi orasida xususiv mulk, mulkiv tengsizlik. kishilar orasida tabaqalanish jaray 
oni yuz berib. ilk Davlatning barpo etilishi uchun shart-sharoit vujudga kelganTarixiy zaruriyat esa bir necha 
qabilalarni birlashib qabilalar ittifoqi barpo boTishiga olib kelgan. Va nihoyat qabilalarning o‘zaro birlashuvi 
natijasida dastlabki davlat qaror topgan.Bu jarayon Mitanni hududida m.av. XX-XVIII asrlarda sodir boigan 
bo'lishi mumkin. Tarixchi, arxeolog olimlarning farazlariga ko'ra m.av. XVII-XVI asrlarda bu hududda ilk Mitanni 
davlati tashkil topgan. M.av. XVI-XV asrlarda Mitanni Old Osiyodagi Kuchli davlatlardan biriga aylanadi.