Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevraldagi O‘zbekiston

Qurilma nomi 
O’lcham parametrlari 
Oddiy 
sharoitda 
ishlovchi 
kolonna 
Shell mass=475 kg
Yuqori 
bosimda 
ishlovchi 
kolonna 
Shell mass=921 kg
Nasos
Sarf=1.53 litr/sekund 
Bosimni rostlovchi klapan
10 bardan 1 ga 
 
5.3-jadval. Bosimlar farqi asosida separasiyalash jarayoni uchun qurilmalar 
narxi, $* 
Qurilma 
Sotib olish 
narxi 
O’rnatish 
narxi 
Oddiy 
sharoitda 
ishlovchi kolonna 
225383 
883583 
Yuqori 
bosimda 
ishlovchi kolonna 
352065 
1380219 
Nasos
8895 
34869 
Bosimni 
rostlovchi 
klapan 
350 
350 
JAMI 
586693 
2299021 
5.3-jadval. Ekstraksion usul asosida separasiyalash jarayoni uchun qurilmalar 
narxi, $* 
Qurilma 
Sotib olish 
narxi 
O’rnatish 
narxi 
1- kolonna 
177815 
711261 
Ekstraksion kolonna
105871 
423483 

---

78
3-kolonna 
117835 
471341 
Nasos
8894 
35577 
Bosimni 
rostlovchi 
klapan 
350 
350 
JAMI 
410766 
1642013 
*Barcha narxlar AQSH dollarida keltirilgan . 
5.4-jadval. Kapital narxlar uchun omillar  
1. Umumiy qurilmalar narxi
PCE 
f
1
, qurilmani o’rnatish 
0.4 
f
2
, mo’rilar 
0.70 
f
3
, instrumentlash 
0.20 
f
4
, elektr montaj 
0.10 
f
5
, qurilishlar 
0.15 
f
6
, energiya narxlari
Modellashtirish 
natijalari 
f
7
, saqlash joylari
0.15 
f
8
, joy tanlash 
0.05 
f
9
, yordamchi binolar 
0.15 
2.  Jami fizik korxona narxi, PPC=PCE
⨯(1+ 
f
1
+…+ f
9
) 
PCE
⨯3.40 
f
1 0
, loyihalash va muxandislik
0.30 
f
1 1
, kontraktor to’lovlari
0.05 
f
1 2
, favqulotda vaziyat
0.10 
3.  Asosiy sarmoyalar, FCI=PPC
⨯(1+ f
10
+ 
f
11
+ f
12
) 
PPC
⨯1.45 
Asosiy va ishchi kapitallar yig’indisiga ko’ra jami kapital investitsiya aniqlanadi 
(5.5-jadval). Ishchi kapital jami kapitalning 15 foizini tashkil etadi (Peters va 
Timmerhaus, 1991): 
𝑻𝑪𝑰 = 𝒂𝒔𝒐𝒔𝒊𝒚 𝒌𝒂𝒑𝒊𝒕𝒂𝒍 + 𝒊𝒔𝒉𝒄𝒉𝒊 𝒌𝒂𝒑𝒊𝒕𝒂𝒍
(5.5) 

---

79
5.6-jadval. Kapital narxlar, $ 
Bosimlar farqiga 
asoslangan usul
Ekstraksion 
usul 
PCE 
Jami qurilmalarni 
sotib olish narxi, $
586693 
410766 
f1 
qurilmalarni o'rnatish
234677 
164306 
f2 
Mo'ri qurish 
410685 
287536 
f3 
Instrumentatsiyalash
117339 
82153 
f4 
Elektrlashtirish 
58669 
41077 
f5 
Qurilish ishlari
88004 
61615 
f6 
Energiya sarfi
narxlari, Aspen+ 
natijalari 
487240 
140837 
f7 
Saqlash joylari 
88004 
61615 
f8 
Joy tanlash 
29335 
20538 
f9 
Yordamchi binolar
88004 
61615 
PPC 
Jami fizik korxona 
narxi 
2188650 
1332058 
f10 
Loyihalash va 
muxandislik 
656595 
399618 
f11 
Kontraktor to’lovlari
109432 
66603 
f12 
Favqulotda vaziyat
218865 
133206 
Asosiy sarmoyalar
3173542 
1931485 
Ishchi kapital, jam i 
kapitalning 15 foizi
560037 
340850 
JAMI KAPITAL 
SARMOYA 
3733579 
2272335 
 

---

80
5.7-jadval. Energiya sarfi va ekologik ko’rsatkichlar 
 
Bosimlar 
farqiga 
asoslangan 
usul 
Ekstraksion 
usul 
Quyi bosimli bug'
3.19 
1.08 
O'rta bosimli bug' 
3.34 
1.44 
Jami qizdirish 
energiyasi , MW/soat 
6.53 
2.52 
Sovuq suv 
6.28 
2.37 
Jami sovutish 
energiyasi , MW/soat 
6.28 
2.37 
Elektr energiyasi, 
KW/soat 
4.26 
4.26 
CO
2
ajralib chiqishi , 
kg/soat 
1548 
590 
5.8-jadval. Umumlashgan natijalar

Bosimlar 
farqiga 
asoslangan 
usul 
Ekstraksion 
usul 
Jami capital sarmoya, $ 
3733579 
2272335 
Jami operatsion narxlar , $ 
473690 
307656 
Asosiy kapital narxlar , $ 
3173542 
1931485 
Jami energiya narxlari , $ 
487240 
140837 
Umumiy qurilma narxlari , $ 
586693 
410766 
Qurilmalarni o’rnatish narxlari , $ 
2299021 
1642013 
CO
2
emission, kg/h
1548 
590 
 

---

81
XULOSA 
Mazkur magistrlik dissertatsiya ishida ekstraksiyalash jarayonini 
modellashtirish va optimallashtirish masalalari ko’rib o’tildi. Dissertatsiya 
ishining bajarilish mobaynida bir necha maqsad va vazifalar belgilab olindi va 
tadqiqotlar olib borildi.
Dissertatsiyaning birinchi bobida tanlangan obyekt uchun adabiy sharh 
keltirilib o’tildi. Bunda ekstraksiyalash jarayonini modellashtirish va 
optimallashtirish jarayonining nazariyasi va amaliyotining hozirgi kundagi holati 
va texnologik jarayonlarni boshqarish va avtomatlashtirish masalalari bo’yicha 
ma’lumotlar keltirilib, boshqarish obyekti uchun nazariy ma’lumotlar to’plandi. 
Dissertatsiyaning ikkinchi bobida boshqarish obyektini tizimli tahlillash va 
matematik modellashtirish amalga oshirildi. Ushbu bosqichda amalga oshirilgan 
ishlar quyidagilardan iborat: 
Modellashtirish dasturini ishlash prinsipi o’rganildi va zaruriy nazariy 
ma’lumotlar kiritildi; 
Modellashtirish jarayonidagi ob'ektlarni tanlash 
Modellashtirish natijalarini olindi 
Magistrlik dissertatsiyasining uchinchi bobida bosimlar farqiga asoslangan 
ajratish jarayonini tahlil qilish boshqarish tizimini ishlab chiqish masalalari ko’rib 
chiqildi. Bob bo’yicha umumiy bajarilgan ishlar ketma-ketligi quyidagicha: 
- Past bosimli rektifikatsion kolonnasini kompyuterda modellashtirish 
- Yuqori bosimli rektifikatsion kolonnasini kompyuterda modellashtirish 
- Modellashtirish natijalari olindi. 
Magistrlik dissertatsiyasining to’rtinchi bobida ekstraksion usulda 
aralashmalarni ajratish jarayonini tahlil qilish boshqarish tizimini ishlab chiqish 
masalalari ko’rib chiqildi. Bob bo’yicha umumiy bajarilgan ishlar ketma-ketligi 
quyidagicha: 
- Ekstraksion usulda ajratish jarayonini kompyuterda modellashtirish 
- Erituvchini ajratib olish jarayonini kompyuter modeli 

---

82
- Modellashtirish natijalari olindi 
Magistrlik dissertatsiyasining beshinchi bobida bosimlar farqi va ekstraksion 
usulda aralashmalarni ajratib olish jarayonini texnik iqtisodiy tahlili masalalari 
ko’rib chiqildi. Bob bo’yicha umumiy bajarilgan ishlar ketma-ketligi 
quyidagicha: 
Qurilmalarni tanlash va masshtablash 
Bosimlar farqi jarayoni uchun qurilmalarni tanlash 
Ekstraksion usul uchun qurilmalarni tanlash 
Azeatropik aralashmalarni ajratish jarayoni uchun narxlash va loyihani 
tatbiq etish 
Dissertatsiya ishining bajarilishi mobaynida olib borilgan ilmiy tadqiqot 
natijalari VIII xalqaro ilmiy texnikaviy anjumanida, “Umidli kimyogarlar” yosh 
olimlar, magistrantlar va bakalavriat talabalarini ilmiy texnikaviy anjumanlarida 
ma’ruza qilinib, natijalar chop etildi. 

---

83