Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevraldagi O‘zbekiston

2-BOB. TEXNOLOGIK JARAYONLARNI KOMPYUTER 
DASTURLARI ORQALI TAHLIL ETISH 
2.1 Kirish 
Hozirgi 
kunda 
jarayonlarni 
komputerda 
modellashtirish 
uchun 
mo'ljallangan dasturlar mavjud bo'lib, shulardan biri Aspen ONE paketidir. Aspen 
ONE paketi tarkibida Aspen Custom Modeler, Aspen Dynamics, Aspen Polymer, 
Aspen Properties, Aspen Hysis, Aspen Plus va shu kabi bir qancha 
modellashtirish dasturlarini oladi. 
Aspen Plus dasturi texnologik jarayonlarni oson modellashtirish va ular 
haqida yetarlicha tushunchalarni hosil qilish uchun mo'ljallangan dasturlardan 
biridir.
Ushbu dastur texnika va texnologiya yo'nalishlarida tahsil olayotgan 
talabalar va magistrantlar uchun mo'ljallangan bo'lib Aspen ONE paketi tarkibiga 
kiruvchi Aspen Plus modellashtirish dasturi haqida boshlang'ich tushuncha va 
ko'nikmalarni olish uchun yordam beradi.
Komputerda modellashtirish dasturlarining ahamiyati. 
Jarayonlarni komputerda modellashtirish bizga boshlang'ich muhandislik 
bilimlariga ko'ra jarayonning umumiy xususiyatlarini oldindan tahmin qilishni, 
shuningdek massa va energiya balansi, faza va kimyoviy muvozanat hisoblarini 
aniqlash imkonini beradi. Berilgan termodinamik ma'lumotlar, jarayonning 
haqiqiy borish sharoitlari, qurilmalarning mukammal modeli asosida ishlab 
chiqarish jarayonlarining tegishli modelini yaratishimiz mumkin. Jarayonlarni 
komputerda modellashtirish bizga ko'plab "Agar ushbu parametr berilsa" kabi 
tahlillarni amalga oshirishni hamda sezgirlik hisoblashlari va optimal vaziyatni 
aniqlash imkoniyatlarni beradi. Modellashtirish yordamida mavjud ishlab 

---

35
chiqarish jarayonining optimal sharoitlarini tahlil qilib, uning umumdorligi 
oshirishimiz mumkin.
2.2 Aspen Plus dasturida jarayonlarni modellashtirish 
Ishlab chiqarish jarayonlari qurilmalar ishlashi orqali aralashuvchi, 
ajratiluvchi, isitiluvchi, sovutiluvchi va kimyoviy reaksiyaga kirishib boshqa bir 
moddaga aylanuvchi kimyoviy komponentlardan tashkil topgan bo'ladi. Ushbu 
komponentlar qurilmadan qurilmaga ma'lum bir o'tkazuvchilar yoki oqimlar 
(stream) yordamida uzatiladi. 
Haqiqiy ishlab chiqarish jarayonini Aspen Plus dasturida o`rganish uchun 
quyidagi ketma-ketlik amalga oshiriladi:
1. 
Jarayondagi kimyoviy komponentlarni tanlash. Ushbu komponentlar 
Aspen Plus ma'lumotlar bazasidan olinishi yoki foydalanuvchi tomonidan 
kirirtilishi mumkin.
2. 
Jarayondagi komponent va aralashmalarning fizik xususiyatlarini 
nomoyon etuvchi termodinamik modelni tanlash. Ushbu modellar Aspen Plus 
dasturi tarkibida mavjud bo'lib, modellashtirish jarayonida ularni tanlashning o'zi 
kifoya qiladi. 
3. 
Jarayonni dasturda izohlash yoki modellashtirish.
Buning uchun quyidagi amallar bajaraladi: 
1. Jarayondagi qurilmalarni tanlab olish; 
2. Qurilmadan qurilmaga berilayotgan oqimlarni tanlab olish; 
3. Aspen Plus Model kutubxonasidan har bir qurilmaning ishlash 
xususiyatlarini tavsiflovchi termodinamik usullarni tanlab olish va ularni modelga 
kiritish; 

---

36
4. Belgilangan oqimlarni modelga kiritish va tegishli qurilmalarga ulash. 
5. Komponent kirishlari qiymatini va termodinamik holatlarini (temperatura, 
bosim va hk.) aniqlash. 
6. Qurilmalar modellarining ishlash sharoitlarini aniqlash.
Aspen Plus yordamida jarayon loyihasini, qurilmalarning ishlash sharoitlari 
va oqim kompozisiyalarini o'zgartirish orqali yangi vaziyatlarni o’rganishimiz va 
muqobil jarayonlarni tahlil qilishimiz mumkin.
Jarayonlarni modellashtirishdan tashqari Aspen Plus bizga ko'plab boshqa, 
jumladan fizik xossalarni oldindan bilish va regressiyalash, grafik va jadval 
ko'rinishdagi natijalarni olish, haqiqiy ishlab chiqarish va modellashtirish 
natijalarini taqqoslash va moslash, jarayonni optimallashtirish hamda natijalarni 
elektron jadvallar bilan bog'lash kabi imkoniyatlarni taqdim etadi.