Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevraldagi O‘zbekiston

1.2 “Suyuqlik — suyuqlik” sistemasining muvozanati 
Bir suyuqlik fazadan ikkinchisiga tarqaluvchi moddaning o'tishi muvozanat 
holati o'rnatilguncha davom etadi, ya'ni fazalarda kimyoviy potensiallar 
tenglashgunga qadar. Faraz qilaylik, jarayonda uchta komponent ( K = 3) va 
ikkita faza ( Ф  = 2) qatnashmoqda. Unda, fazalar qoidasiga binoan erkinlik 
darajasiC = 3. Lekin odatda ekstraksiya jarayonida temperatura va bosim bir xil 
qilib ushlab turiladi. Bunday, ekstraksiyalash sistemasining erkinlik darajasi 1 ga 
teng bo'ladi. 
Demak, 
muvozanat 
holatida 
bir 
fazadagi 
tarqaluvchi 
modda 
konsentratsiyasiga, ikkinchi fazadagi ma’lum bir konsentratsiya to'g'ri keladi 
Ekstraksiya jarayonidagi muvozanat tarqalish koeffitsiyenti 
𝝋 bilan 
xarakterlanadi, ya'ni ekstrakt va rafinatlardagi tarqaluvchi modda muvozanat 
konsentratsiyalarning nisbatiga teng. 
Bertlo-Nernst qonuniga bo'ysinadigan suyultirilgan eritma uchun 
o'zgarmas temperaturada tarqalish koeffitsiyenti 
𝝋, tarqaluvchi modda 
konsentratsiyasiga bog'liq emas va 
𝝋 = 𝒚
𝒎
/𝒙 , bu yerda 𝒚
𝒎
, x - ekstrakt va 
rafinatdagi tarqaluvchi moddaning muvozanat konsentratsiyalari. Bunday 
hollarda muvozanat to'g'ri chiziq ko'rinishida bo'ladi: 
𝒚
𝒎
= 𝝋 ∗ 𝒙 (1.2.1) 
Odatda, sanoat qurilmalarining tarqalish koeffitsiyenti tajriba yo'li bilan 
aniqlanadi. 
Agar ikkala suyuqlik fazalar bir - birida erimasa, har bir fazani ikki 
komponentli eritma deb hisoblasa bo'ladi. Bunday holatlarda ekstraksiya 
jarayoni boshqa massa almashinish jarayoniari kabi u-x koordinatalarida 
tasvirlash mumkin. 

---

7
Ammo suyuqlik fazalar bir-birida qisman erisa, har bir fazani uch 
komponentli eritma deb hisoblasa bo'ladi. Uch komponentli aralashmalar tarkibi 
uchburchakli koordinatalar sistemasida tasvirlanadi (1.2.1-rasm). 
Teng tomonli uchburchakning cho'qqilariL , M , E  larda toza (100% li) 
komponentlar tarkibi ko'rsatilgan: boshlang'ich eritma L ,  ekstragent E  va 
tarqaluvchi modda M .  Uchburchakning tomonlari LM, ME va EL moddalardagi 
har bir nuqta ikki komponentli eritmani ifodalaydi.