Программное обеспечение (ПО)

JEKE KOMPYUTERDIN’ PROGRAMMALIQ TA’MIYINLENIWI

Programmalıq ta’miynat
Apparatlıq ta’miynat
(hardware)
Programmalıq ta’miynat
(software)
Paydalanıwshının’ kompyuter menen o’z-ara baylanısı
Programmalıq ta’miynat

• A’meliy programmalıq ta’miynat – paydalanıwshının’ o’zinin’ ma’selesin sheshiwge arnalg’an programmalar
• tekstli redaktorlar
• grafikalıq redaktorlar
• mag‘liwmatlar bazası …
• Sistemalıq programmalıq ta’miynat – paydalanıwshının’ ha’m a’meliy programmalardın’ apparatlıq ortalıq penen o’z-ara baylanısın ta’miyinleydi
• operatsion sistemalar
• drayverler
• utilitler
• Programmalastırıw sistemalari – jan’a programmalar jaratıw quralları. Paydalanıwshının’ programmaları – paydalanıwshılar o’zlerinin’ jeke mu’ta’jligi ushın du’zedi.

Programmalıq ta’miynat
Apparatlıq ta’miynat
(hardware)
sistemalıq PT
a‘meliy PT
Programmalastırıw
sistemaları
Paydalanıwshılar
Programmistler
A’meliy PT. Tekstler menen islesiw.

• Tekstli redaktorlar– tekstli hu’jjetlerdi bezewlersiz redaktorlawshı
• Bloknot – fayllar *.txt
• Tekstli protsessorlar– tekstli hu’jjetlerdi redaktorlaw ushın
• WordPad – fayllar*.doc (tekst + suwretler)
• Word – fayllar*.doc, *.docx (tekst + suwretler + tablitsalar + avtofiguralar + diagrammalar …)
• OpenOffice Writer – fayllar*.odt

A’meliy PT. Su’wretlerdi qayta islew.

• Grafikalıq redaktorlar

Rastrli:

• Paint – fayllar *.bmp (ja’nede *.gif, *.jpg)
• Adobe Photoshop – fayllar *.psd
• Gimp –
• Paint.NET –

Vektorli:

• CorelDraw – fayllar *.cdr
• Adobe Illustrator – fayllar *.ai
• Inkscape –
• OpenOffice Draw – fayllar*.odg

A’meliy PT.

• Video redaktorlar (fayllar *.avi, *.mpg, *.wmv)
• Movie Maker (Windows quramında)
• Pinnacle Studio
• Adobe Premier
• Baspadan shıg’arıw sistemaları – baspa materialların tayarlaw ushın (gazeta, kitaplar, bukletler)
• Microsoft Publisher
• QuarkXPress
• Adobe InDesign

Offiske arnalg’an PT

• Elektron tablitsalar – tablitsalı mag’lıwmatlar u’stinde esap-sanaq jumısların orınlaw ushın
• Microsoft Excel – fayllar *.xls, *.xlsx
• OpenOffice Calc – fayllar *.ods
• Mag’lıwmatlar bazasın basqarıw sisteması
• Microsoft Access – fayllar *.mdb, *.accdb
• OpenOffice Base – fayllar *.odb
• Prezentatsiya jaratıw
• Microsoft PowerPoint – fayllar *.ppt, *.pptx
• OpenOffice Impress – fayllar *.odp

Internette islew ushin PT

• Brauzerler – ekranda Web-betti ko’riw ushın
• Internet Explorer
• Mozilla Firefox
• Opera
• Safari
• Pochta programmaları– e-mail qabıllaw ha’m jo’netiw
• Microsoft Outlook Express (Windows quramında)
• Microsoft Outlook
• TheBat
• Mozilla Thunderbird

Operatsion sistemalar
Operatsion sistema (ОS) – bul paydalanıwshılarg’a ha’m a’meliy programmalarg’a kompyuterdin’ apparatlıq qurılmaları menen qolaylı interfeysti ta’miyinlewshi programmalar kompleksi.
ОS nın’ atqaratug’ın funktsiyaları:

• Sırtqı qurılmalar menen mag’lıwmat almasıw;
• Fayllar sisteması menen islew (fayllar, papkalar);
• Programmalardı ju’klew ha’m orınlatıw;
• Kompyuterdi tekseriw (testlew), qa’telerdi qayta islew;
• Resurslardı bo’listiriw (protsessor, yad, sırtqı qurılmalar).

Operatsion sistema quramı

• OS ju’klewshisi – bul ju’klewshi disktin’ 0 sektorında jaylasqan onsha u’lken bolmag’an programma, onın’ wazıypası OS nın’ tiykarg’ı bo’limin (yadro) yadqa ju’kleydi.
• yadtı bo’listiriw sisteması
• Kiritiw ha’m shig’arıw sisteması (BIOS = Basic Input and Output System), sistema platasının’ flesh-yad mikrosxemasında
• ju‘klengen waqıtta testlew;
• diskke jazıw ha’m oqıw;
• klaviatura, monitor, printer menen mag’liwmat almasıw;
• kalendar ha’m saat;
• Kompyuterdi sazlaw.
• buyriqli protsessor (command.com, cmd.exe)
• klaviaturadan kiritilgen buyriqlardi orinlaydi;
• basqa programmalardin’ ju’kleniwin ha’m orinlaniwin ta’miyinleydi.

Operatsion sistema quramı

• utilitler (lat. utilitas – payda) – bul kompyuterdi tekseriw ha’m sazlaw ushin arnalg’an xizmet ko’rsetiwshi programmalar:
• diskti bo’limlerge bo’liw (fdisk.exe);
• diskti formatlaw (format.com);
• diskti tekseriw (testlew) (chkdsk.exe);
• reestrdi redaktorlaw (regedit.exe);
• baylanisti tekseriw (ping.exe).
• driver (англ. driver – aydawshi) – bul ba’rqulla yad qurilmalarinda jaylasatug’in ha’m sirtqi qurilmalar menen mag’liwmat almasiwdi ta’miyinleytug’in programma (Windows NT/2000/XP lerde *.sys fayllar)
• Videokarta drayveri, dawis kartasi drayveri, tarmaq kartasi drayveri, printerdin’ drayveri, skanerdin’ drayveri, …