Программное обеспечение (ПО)

OS tipleri
Bir ma’seleli – ha’r bir momentte tek bir ma’sele (programma) orınlanadı, ol kompyuterdin’ barlıq resursların aladı.
Ma’selen: MS DOS, DR DOS, PC DOS
Ko’p ma’seleli – bir waqıttın’ o’zinde bir neshe ma’seleler orınlanadı; OS ma’seleler arasında protsessordın’ waqıt kvantların (mu’mkin bolg’an en’ kem waqıt) bo’listiredi.

• Windows 95/98/Me
• Windows NT/2000/XP/2003/Vista/7/8/10
• UNIX – qolaylı tarmaq OS
• Linux – biypul UNIX
• QNX – real waqıttag’ı OS

OS tipleri
Bir paydalanıwshılı – ha’r bir momentte kompyuter menen bir paydalanıwshı isleydi, ol kompyuterdin’ barlıq resursların aladı.
Ko’p paydalanıwshılı – quwatlı kompyuter menen bir waqıtta bir neshe paydalanıwshılar isleydi. терминал = монитор + клавиатура
терминал
терминал
терминал
терминал
OS quramına kirmeytug’ın utilitler.

• antivirus programmalar
• AVP (Antiviral Tookit Pro), Е. Касперский, www.avp.ru
• DrWeb, И. Данилов www.drweb.com
• Norton Antivirus www.symantec.com
• McAfee www.mcafee.com
• NOD32 www.eset.com
• arxivatorlar – fayllardı qısıw ushın arnalg’an programmalar
• WinRAR (Е. Рошал) – arxivler *.rar, *.zip – www.rarsoft.com
• WinZIP – arxivler *.zip – www.winzip.com

OS quramına kirmeytug’ın utilitler.

• Sistema haqqında informatsiya alıw
• Everest
• SiSoft – biypul www.sisoftware.net
• skanerlewshi (MiraScan, EpsonScan)
• CD ha’m DVD lerge jazıw ushın programmalar
• Nero Burning ROM www.nero.com
• DeepBurner Free – biypul www.deepburner.com

Programmalastırıw sistemaları
Programmalastırıw sistemaları (yamasa instrumentallıq qurallar) – bul jan’a programmalardı islep shıgıw ha’m sazlaw ushın arnalg’an programmalıq ta’miyinlew.
Mashqala:

• kompyuterler tek g’ana kodlar tilin tu’sinedi (noller ha’m birler isbe-izligin)
• Insan ushın tapsırmanı tabiyg’iy tilde bergen qolaylı (rus, inglis).

Kompromiss (kelisim):
programmalar programmalastırıw tillerinde du’ziledi ha’m keyin arnawlı programmalar ja’rdeminde kodlarg’a o’tkeriledi.

Programmalastırıw tilleri
Barlıg’ı 600 den ko’p, shama menen 20 sı ken’ paydalanıladı.
Mashinalı-bag’darlangan tiller:
Mashina kodları: 09 FE AC 3F
assemblerler: mashina komandalarının’ simvolikalıq jazılıwı: mov AX, BX
makrosassemblerler: tildin’ bir komandası birneshe mashina komandaların almastıradı
Joqarı da’rejeli tiller (algoritmlik):
U’yreniw ushın: Beysik (1965), Paskal (1970), Logo, Rapira
professional: Si (1972), Paskal (Delphi), Fortran (1957), Visual Basic
Jasalma intellekt ma’seleleri ushın: LİSP, Prolog
Parallel esaplawlar ushın: Ada
İnternette programmalastırıw ushın: JavaScript, Java, PHP, Perl, ASP, …
Translyatorlar
Translyator – bul basqa programmalar tekstin mashina kodlarına awdarıwshı programma.
program qq;
var x: integer;
begin
x := 1;
writeln('Привет! X = ', x);
end;
translyator
101011010
Mashina kodindag’i programma
Paskal tilindegi programma
Translyatorlardi’n’ tipleri

• interpretator – programmanın’ birinshi qatarın kodg’a o’tkeredi h’a’m da’rh’al orınlaydı
• kompilyator – programmanın’ barlıg’ın kodg’a o’tkeredi h’a’m belgisiz orınlanıwshı fayldı jaratadı (*.exe);