Psihologiyada ilmiy tekshirish olib borishda zamonaviy kompyuter tehnalogiyalaridan foydalanish

PSIHOLOGIYADA ILMIY TEKSHIRISH OLIB BORISHDA ZAMONAVIY KOMPYUTER TEHNALOGIYALARIDAN FOYDALANISH

REJA. 1.Psihologiyada ilmiy tekshirish. 2.Ilmiy tekshirishni olib borishda zamonaviy kompyuter. tehnologiyalaridan foydalanish. 3.Psihologiyaning ahamiyati.

Psixologiya sohasida ilmiy-tekshirish olib borishning o’ziga hosligi Aniq izlanish predmetiga ega bo’lgan har qanday fan o’sha predmetining mohiyatini yoritish va materiallar to’plash uchun maxsus usullar va vositalardan foydalanadi va ular fanning metodlari deb yuritiladi. Fanning salohiyati va obro’si ham birinchi navbatda o’sha metodlar yordamida to’plangan ma’lumotlarning ishonchliligi va validliligiga bog’liq bo’ladi. Bu fikrlar bevosita psixologiyaga ham aloqador bo’lib, metodlar masalasi bu fanda juda katta ahamiyatga molik masala sifatida qaraladi. Chunki yuqorida ta’kidlaganimizdek, psixik hodisalarni bevosita qo’l bilan ushlab, ko’z bilan ilg’ab, quloq bilan sezish qiyin. Lekin juda ko’plab fanlar bilan faol hamkorlik shunga olib kelganki, psixologiyaning har bir tarmog’i o’z vazifalarini echish va ma’lumotlarga ega bo’lish uchun ko’plab metodlarni sinovlardan o’tkazib, eng ishonchli va mukammallarini saqlab qolgan. Matematik statistika va ehtimollar nazariyasining psixologiya sohasida qo’llanilishi va unda erishilgan muvaffaqiyatlar avvalo har bir metodning ishonchlilik darajasini aniqlash, qolaversa, to’plangan ma’lumotlarning qay darajada asosli va valid ekanligini isbotlashga yordam beradi. Pasmlarda asosiy psixologik metodlar va ularni qo’llash shakllari keltirilgan. Ushbu metodlar yordamida tadqiqotchi yoki qiziqqan shaxs u yoki bu psixik jarayon, xolat yoki shaxs xususiyatlari to’g’risida birlamchi ma’lumotlar to’playdi, to’plangan ma’lumot yana tahlil qilinadi va maxsus tarzda ishlatilishi mumkin.
Bu usul eng tabiiy va hayotiy metodlar jumlasiga kiradi. Chunki biz hayotda o’rgangan ko’p odatlarimiz, harakatlarimizning asosida o’zining bilim-bilmay kuzatgan, xotiramizda shu tarzda olib qolgan ma’lumotlarimiz yotadi. Ilmiy nuqtai nazardan esa kuzatuvning turlari va bosqichlari farqlanadi. Tashqi kuzatuv mohiyatan kuzatiluvchi xulq-atvorini bevosita tashqaridan turib, kuzatish orqali ma’lumotlar to’plash usulidir. Usulning o’ziga xosligi shundaki, tadqiqotchi kuzatiluvchining faoliyatiga aralashmagan va unga xalaqit bermagan tarzda, uning tashqi xulq-atvori, nutqi, o’zgalarga munosabatini “zimdan kuzatib”, qayd qilib boradi. Kuzatishning ikki asosiy turi bo’lib, tashqi – ob’ektiv kuzatish va ichki – o’z-o’zini kuzatish farqlanadi. O’z-o’zini kuzatish birovlarni tashqaridan kuzatishdan farqli, odamning o’zida kechayotgan biror o’zgarish yoki hodisani shaxsan o’rganishi maqsadida ma’lumotlar to’plash va qayd etish usulidir. Erkin kuzatuv ko’pincha biror ijtimoiy hodisa yoki jarayonni o’rganish maqsad qilib qo’yilganda qo’llaniladi. Masalan, bayram arafasida aholining kayfiyatini bilish maqsadida kuzatuv tashkil qilinsa, oldindan maxsus reja yoki dastur bo’lmaydi, kuzatuv ob’ekti ham qat’iy bo’lishi shart emas. Yoki dars jarayonida bolalarning u yoki bu mavzu yuzasidan umumiy munosabatlarini bilish uchun ham ba’zan erkin kuzatish tashkil etilishi mumkin. Standartlashtirilgan kuzatuv esa, buning aksi bo’lib, nimani, qachon, kim va kimni kuzatish qat’iy belgilab olinadi va maxsus dastur doirasidan chiqmasdan, kuzatuv olib boriladi.
Ijtimoiy hamda pedagogik psixologiyada guruhiy jarayonlarning shaxs xulq-atvoriga ta’sirini o’rganish maqsadida bevosita ichkaridan kuzatuv tashkil qilinadi, bunda kuzatuvchi shaxs o’sha guruh yoki oila hayotiga tabiiy ravishda qo’shiladi va zimdan kuzatish ishlarini olib boradi. Bu bir qarashda kontrrazvedkachilarning faoliyatini ham eslatadi. Shu yo’l bilan olingan ma’lumotlar bir tomondan tabiiyligi va mufassalligi bilan qimmatli bo’lsa, ikkinchi tomondan, agar kuzatuvchida konformizm xislati kuchli bo’lsa, o’zi ham guruh hayotiga juda kirishib ketib, undagi ayrim hodisalarni sub’ektiv ravishda qayd etadigan bo’lib qolishi ham mumkin. Guruhiy fenomenlarni tashqaridan kuzatish buning aksi – ya’ni kuzatuvchi guruhga yoki kuzatilayotgan jarayonga nisbatan chetda bo’ladi va faqat bevosita ko’zi bilan ko’rgan va eshitganlari asosida xulosalar chiqaradi.
Psixologiya juda keng qamrovli ilmiy sohadir. U ongli va ongiz hodisalarni, fikrlarni va his-tuygʻularni oʻrganishni oʻz ichiga qamrab oladi. Psixologlar-ushbu sohaning mutaxassisidir va bu sohada ilmiy tadqiqotlar olib boradilar. Psixologlar miyaning paydo boʻladigan xususiyatlarini va paydo boʻladigan xususiyatlar bilan bogʻliq boʻlgan barcha hodisalarni tushunishga intiladilar va shu bilan nevrologik tadqiqotchilarning katta guruhiga qoʻshilishadi .Psixologiya ijtimoiy fan hisoblansada, uni tabiiy fanlar sifatida ham oʻrganish mumkin. U koʻproq miya biologiyasiga oid bilimlaridan foydalanadi va rivojlantiradi. Organizmlarning bevosita kuzatiladigan xatti-harakatlari ham, fikrlash, aqliy animatsiya, eslash va tasavvur qilish kabi bevosita kuzatib boʻlmaydigan murakkab aqliy jarayonlar ham psixologiya sohasiga kiradi.
Psixologiyaning maqsadi aqliy jarayonlar va xatti-harakatlarni aniqlash, nima uchun va qanday shakllanishini tushuntirish, kelajakda qanday oʻzgarishi va rivojlanishini bashorat qilish va ushbu jarayonlarni boshqarishdir. Ushbu maqsadlarga muvofiq tadqiqot empirik usullar yordamida amalga oshiriladi. Masalan, eksperimental yoki korrelyatsion usullar. Psixologiya fani tomonidan ishlab chiqarilgan maʼlumotlar inson faoliyatini baholash va tartibga solish bilan bogʻliq koʻplab sohalarda qoʻllaniladi.
Psixologiyaning bu sohasi-shaxslarda oʻz hayotining turli tomonlari boʻyicha shaxsiy qaror qabul qilishga yordam beradigan bilim va qobiliyatlarni yuksaltirishga qaratilgan boʻladi.Bu kundalik hayotdagi oddiy masalalar haqida soʻzlaydigan, moslashish muammolari boʻlgan va qaror qabul qilishda qiyinchiliklarga duch kelgan shaxslar uchun yordam koʻrsatish xizmatidir. Ular kasbiy va ilmiy muammolari boʻlgan odamlarga maslahat beradilar. Bu yerda shaxsning qiziqishlari, qobiliyatlari, yoʻnalishlari va shaxsiy xususiyatlari hisobga olinadi. Bu shaxslarning shaxslararo munosabatlarining funksionalligini oshirishga qaratilgan. U moslashishda muammolarga duch kelgan yoki qaror qabul qilishda qiyinchiliklarga duch kelgan shaxslarga zarur boʻlgan psixologik yordamni taqdim etadi. Yengil hissiy, shaxsiy muammolar bilan shugʻullanadi. Taʼlim psixologiyasi
Ushbu sohada foydalaniladigan muvaffaqiyatli taʼlim usullarini ishlab chiqish, talaba va oʻqituvchi munosabatlarining sifat darajasini oshirish va talabalarni baholash tizimlariga adolatli, taʼlim va taqdirlovchi shakl berish ustida ishlaydi.; Sanoat va tashkiliy psixologiya
Sanoat va tashkiliy psixologiya- odamlarning aqliy jarayonlari va xatti-harakatlarini biznes hayoti kontekstida oʻrganadigan fandir. Biznes hayotini yaxshilash uchun psixologiyaning nazariy yondashuvlari va bilimlaridan foydalanishga qaratilgan.I/Ö psixologlari tegishli ishga mos keladigan xodimlarni ish bilan taʼminlash, ish joylarida mehnat sharoitlarini yaxshilash, ish motivatsiyasini oshirish, biznes hayotidagi avtomatlashtirishning xodimlarga taʼsiri va inson-mashina munosabatlari kabi masalalar ustida ishlaydi.
Psixologiya sohasida koʻplab tadqiqot usullaridan foydalaniladi.Ular ikkiga boʻlinadi:sifat va miqdor.Tadqiqot usullarining ikkala turi ham psixologiyaning amaliy va asosiy sohasida qoʻllaniladi. Psixologiya sohasidagi miqdoriy tadqiqotlarning ayrimlari eksperimental va baʼzilari kvazi-eksperimental va ulardan boshqalari aloqador va tavsiflovchi hisoblanadi. Maʼlumotlarni toʻplash uchun kuzatish, eksperiment, soʻrov, amaliy tadqiqotlar va intervyu kabi koʻplab turli usullar qoʻllaniladi va tadqiqot gipotezalari ushbu texnikalar yordamida olingan raqamli maʼlumotlarni statistik tahlil qilish orqali tekshiriladi. Sifatli psixologiya tadqiqotlari esa nisbatan kam sonli ishtirokchilardan tuzilmagan oʻlchov vositalaridan foydalangan holda katta hajmdagi maʼlumotlarni toʻplaydi. Maʼlumotlar raqamli emas, shuning uchun ular statistik boʻlmagan usullar bilan tahlil qilinadi va tadqiqotning maqsadi farazlarni sinab koʻrilmaydi.Sifatli tadqiqotda maʼlumotlarni toʻplashning asosiy usullari ishtirokchilarni fokus-guruh, kuzatish va intervyudir.