Psixiatriyaning huquqiy jihatlari. Ruhiy bemorlarni tekshirishning asosiy usullari. Psixofarmakoterapiya asoslari. Ruhiyatning taraqqiyoti

Eksperimental usul. Psixologiyada eksperimentning ikki turi: laboratoriva 
eksperimenti va tabiiy eksperiment tafovut qilinadi.
Laboratoriya eksperimenti. Uning mohiyati shundaki, tekshiruvchi 
kishi tekshiriladigan ruhiy hodisani qachon kerak bo'lsa, o'sha vaqtda
.(* : 

ataylab vujudga keltiradi. Bunda tekshirilayotgan ruhiy hodisa tabiiv 

sharoitda birgalikda sodir boladigan boshqa psixik hodisalar eksperiment 
mobaynida o'zgartirilishi, boshqa psixik hodisalar bilan muayyan birtarzda 
boglanishi, kuchi, tezligi, hajmi va boshqa shu kabi jihatlari olchab 
koTilishi mumkin. Bu usulning yutug‘i shundaki, bunda psixik hodisalarning 
qonuniyatlari yaxshiroq ochiladi. Eksperimental tadqiqotlar o'tkazishda 
maxsus materiallar — narsa, rasm va so‘zlar, maxsus asboblar qoilaniladi.
Tabiiy eksperiment. Bu usul oddiy obyektiv suratda kuzatish usuli 
bilan laboratoriya eksperimenti usuli o ‘rtasida turadi. Tabiiy eksperiment 
usulining mohiyati shundaki, bu yerda tekshiruvchi kishining o ‘zi 
tekshiriladigan kishida (yoki kishilarda) psixik jarayon (masalan, xotira, 
diqqat, tasawur) hosil qilish yoki tekshiriladigan kishilarda individual 
xususiyatlarni namoyon etish uchun maksus sharoit tug‘diriladi.
So‘rash va suhbat usuli
Tibbiyotda eng keng qollaniladigan usul bolib, amaliy ahamiyati katta. 
So'rash va suhbat usuli psixik hodisalarning, asosan, ichki, subyektiv 
tomonini tekshirish uchun qoilaniladi. Bu usulda tadqiqotchi suhbat vaqtida 
tekshiriluvchi kishiga beriladigan savollarni oldindan belgilab oladi. Savollar 
shunday tartib bilan tanlab olinadiki, tekshiriluvchi kishida qaysi 
kechinmalar va ong jarayonlarini o'rganish kerak bolsa, u o'z javoblarida 
xuddi o'sha kechinmalarni va o'sha ong jarayonlarini oydinlashtirib beradi.
Tekshirishning qanday borishiga va tekshiriluvchi kishining individual 
xususiyatlariga qarab suhbat vaqtida savollarni o'zgartirish, toldirish, 
boshqacha qilib berish mumkin. Ayni vaqtda tadqiqotchi tekshiriluvchi 
kishini kuzatib, masalan, nutqining xususiyatlarini, mimikasini va shunga 
o'xshash xususiyatlarni qayd qilib turadi. Iloji bolsa, tekshiriluvchi kishining 
javoblari magnitofon tasmasiga yozib olinadi. Shu tariqa to‘plangan dastlabki 
material sistemaga solinadi, statistik jihatdan ishlab chiqiladi, tahlil qilinadi, 
tasnifga solinib, xulosa chiqariladi. Tibbiy psixologiyada yuqorida keltirilgan 
asosiv tekshirish usullaridan tashqari test tizimlari ham qoilaniladi. Bu 
test tizimlari shaxsning ikkita asosiy xususiyati: intellekti va xarakteridagi 
xususiyatlarni farq qilishga imkon yaratadi.