Psixodiagnostika

6.3. Diagnostikaning psixologik-pedagogik jihatdan asosiy yo’nalishlari


Psixologik-pedagogik diagnostikaning asosiy yo’nalishlari zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining talab darajasidan kelib chiqqan holda shakllanmoqda. Shu sababli, bu yo’nalishlarning mohiyatini pedagogik amaliyotning qaysi sohasida qo’llanishini aniqlamasdan turib izchil yoritib bo’lmaydi. Biz quyida psixologik-pedagogik diagnostika qo’llanishilishi lozim bo’lgan, hamda juda katta amaliy ahamiyatga ega sohalardan bir nechtasini shartli ravishda (hayotda esa ular umumiy, bitta pedagogik jarayonning ajralmas kismlaridir) ajratib o’rgandik:

• 
  ta’lim-tarbiya nazariyasi va metodikasi;
  
• 
  boshqarish va amaliyot;
  
• 
  didaktika va xususiy metodika;
  
• 
  pedagogik sosiologiya;
  
• 
  ijtimoiy psixologiya;
  
• 
  pedagogik psixologiya.
  

Bu sohalarni asosiy vazifasi va predmetining pedagogik hamda psixologik adabiyotlarda, o’quv qo’llanmalarda yetarligiga yoritilganligini hisobga olib, ularga batafsil to’xtalib o’tmaymiz.
Ma’lumki, mazkur sohalarning har birida psixolog yoki qiziquvchi mutaxassislar tomonidan ma’lum daraja diagnostik ishlar amalga oshiriladi. Mana shu ishlar majmuasi psixologik va pedagogik diagnostikaning yo’nalishlarini tashkil qiladi. Jumladan, har bir sohada o’ziga xos diagnostik izlanishlar olib borilib ularning mazmuni psixologik pedagogik diagnostika yo’nalishlari belgilab beradi.

• 
  Tarbiyalanganlik darajasini diagnostika qilish
  

Bu yo’nalish o’quvchilarning tarbiyalanganligini, ularning xulq-atvorini, odob-axloqini, tarbiyalanuvchiligini (tarbiyaviy ta’sirlarga berilishi) ni o’rganishdan iboratdir.

• 
  Tashkiliy-metodik diagnostika
  

Pedagoglarning kvalifikasiyasini, ta’lim jarayonining uslubiy ta’minlanganlik darajasini baholashdir.

• 
  Didaktik diagnostika
  

Pedagogik jarayonni takomillashtirish uchun xizmat qilishdir (ta’lim jarayonining tashkiliy metodik tomonlaridan tashqari). Bunda talabalarning og’zaki va yozma javoblari hamda ulardagi tipik xatolar, sabablari, ta’lim faoliyatidagi salbiy o’zgarishlar o’rganiladi. Shuningdek, talabalardagi mehnat malaka va ko’nikmalarning rivojlanganlik darajasi hamda ta’lim olishga nisbatan moyillik diagnostika qilinadi.

• 
  Ijtimoiy-pedagogik diagnostika
  

Talabalarning pedagogik qarovsizligi va moslashganlik darajasini o’rganuvchi hamda tarbiyasi og’ir bolalarni diagnostika qilishda ijtimoiy omillarni hisobga oluvchi yo’nalishdir. Diagnostika pedagoglar tomonidan maktab va o’quv yurtidan tashqarida olib boriladi. Shu sababli diagnostika jarayoni “oila sosiologiyasi va iqtisodi”, “huquq sosiologiyasi”, “dam olish sosiologiyasi”, “iqtisodiy sosiologiya” kabi sohalarda qo’llaniladigan metodikalar va ko’rsatkichlardan foydalanishni taqozo qiladi.

• 
  Ijtimoiy-psixologik va pedagogik diagnostika
  

Bu yo’nalish sosiologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogikani o’z ichiga qamrab olgan. U talabalar, pedagoglar va ota-onalar guruhlarini o’rganishga; talabalarga ommaviy kommunikasiya vositalarining (radio, televideniye, gazetalar va hokazo) ta’sirini aniqlashga; talabalarning burch va huquqlari hamda o’zaro munosabatlarini yoritishga yo’naltirilgan xatti-harakatlar majmuidir.

• 
  Pedagogik diagnostika
  

Psixologik va pedagogik diagnostikaning eng yaxshi rivojlangan va dolzabr yo’nalishlaridan biri bo’lib, u talabalarning aqliy rivojlanish darajasini aniqlashga; o’z-o’zini baholashiga; psixologik “himoya usullari” ajratishga; talaba xarakterining asosiy sifatlari hamda qator va individual-psixologik xususiyatlarini o’rganishga qaratilgandir.