Psixogenetika predmet, vazifalari va ahamiyati

Turli xil aralashmalarda ko'plab kelib chiqishlar ,

Avloddan-avlodga, otadan otaga meros bo'lib o'tadi;

Shunday qilib, Venera qur'a tashlash orqali bolalarni tug'diradi , va ajdodlar

U sochini, ovozini , yuzini avlodlari orasida tiriltiradi.

Matndagi ta'kidlangan joylarga e'tibor bering. Turli xil aralashmalarda ko'plab kelib chiqishlar - genlar bo'lmasa, bu nima ? Va qur'a? Bu Mendelning ikkinchi qonuni - mustaqil birikma. Matnda biroz yuqoriroq bo'lib, katta bobolar bilan o'xshashlik tushuntiriladi, ya'ni. belgilarning namoyon bo'lishi bizga avlodlar orqali ma'lum. Meroslangan xususiyatlar orasida biz ovozni ham ko'ramiz va bu tashqi o'xshashlik emas. Bu odatiy xatti-harakat belgisidir. U ming yil oldin yozilgan. Ajoyib emasmi!

• 
  Shuningdek, fenotipning shakllanishida irsiyat va atrof-muhitning rolini tushunishga qaratilgan birinchi urinishlar deb hisoblanishi mumkin bo'lgan bayonotlar mavjud , biz hozir aytganimizdek:
  
  • 
    "Shunday qilib, ko'pincha podalar bitta o'tloqda o'tlanadi
    
  • 
    Va qalin junli qo'ylar va jasur otlarning qabilalari,
    
  • 
    Xuddi shu samoviy tom ostida tik shoxli buqalar,
    
  • 
    Va ularning chanqog'ini o'sha daryoda qondiring,
    
  • 
    Turli xil, ammo yashash;  va ota-onalarning mulki va  odatlari
    
  • 
    Ular hamma narsani meros bo'yicha alohida zotlarda saqlaydilar ... "(Lukretsi, 1946. P. 227. Iqtibos: Gaisinovich, 1988).
    

Va yana, nafaqat tashqi farqlar, balki xatti-harakatlardagi o'xshashlik ham aytiladi (ta'kidlangan matn qismlariga qarang). Lukretsiyda biz ko'proq hayvonlar o'rtasidagi farqlarning mavjudligida irsiyatning roliga urg'u berilganligini ko'ramiz (bu holda uy hayvonlarining zotlari hisobga olinadi). Demak, qadimgi odamlar o'z-o'zidan genetiklar, aksincha selektsionerlar edilar, chunki inson qadim zamonlardan beri qishloq xo'jaligi hayvonlari va o'simliklarini ko'paytirishni boshlagan. Albatta, hayvonlarning nafaqat mahsuldorlik fazilatlari, balki ularning xatti-harakatlari ham diqqatni tortdi, chunki hayvonning tabiati odamlarning u bilan muloqot qilishida muhim rol o'ynaydi. Bizning doimiy hamrohlarimiz bo'lgan itlarni albatta eslaysiz. Bu aynan o'sha hayvonlar bo'lib, ularni tanlash asosan xulq-atvor xususiyatlariga ko'ra amalga oshirildi. Agar xatti-harakatlar meros bo'lmasa, "itlar" ko'rgazmalarida bizni hayratga soladigan bu xilma-xil zotlarga ega bo'lish hozir qiyin. Agar biologiya fanining rivojlanishi XIX asr o'rtalarida to'xtagan bo'lsa. Charlz Darvinning mashhur "Tabiiy tanlanish yo'li bilan turlarning kelib chiqishi" risolasi nashr etilganligi sababli, hech qanday maxsus tadqiqotlarsiz xulq-atvor meros bo'lib o'tadi, deyish mumkin, chunki bu evolyutsiyada moslashishning eng kuchli mexanizmlaridan biridir. Moslashish moslashishni anglatadi va eng kuchlisi omon qoladi. Shuning uchun, omon qolishga yordam beradigan har qanday xatti-harakatlar tabiiy tanlanish jarayonida o'rnatilishi kerak va bu faqat meros bo'lib qolgan taqdirdagina mumkin. Biz genetika tarixiga ekskursiyamizni qadimgi odamlarning irsiyat va o'zgaruvchanlik haqidagi qarashlarini eslatishdan boshladik, so'ngra darhol juda yaqin o'tmish (19-asr) faniga o'tdik. Bu sakrash tasodifiy emas. Darhaqiqat, bizning eramizdan oldin mavjud bo'lgan irsiyat haqidagi ta'limotlar bilan Charlz Darvinning bir xil mavzudagi qarashlari o'rtasida unchalik katta farq yo'q. Afsuski, o'sha davr fanining rivojlanish darajasi va inson biologiyasini o'rganishga nisbatan uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lgan diniy taqiqlar inson irsiyatini bilishda katta taraqqiyotga imkon bermadi. Faqat Charlz Darvinning tirik organizmlar evolyutsiyasidagi irsiyat, o'zgaruvchanlik va tabiiy tanlanishning roli haqidagi inqilobiy qarashlari paydo bo'lishi bilan biologiya fani ulkan yutuqni amalga oshirdi, buning natijasida irsiyat va o'zgaruvchanlik haqidagi maxsus fan paydo bo'ldi. U barchamizga ma'lum bo'lgan "Genetika" nomini oldi. Genetikaning fan sifatida tug'ilgan yili 1900 yil - G. Mendel qonunlarini bir vaqtning o'zida uchta mustaqil tadqiqotchi (K. Korrens, K. Cermak va G. de Vries) tomonidan qayta kashf etilgan yil deb hisoblanadi. Biroq, ushbu darslik («Psixogenetika») bag'ishlangan fan, aslida, genetikaning o'zidan ham qadimgi. Psixogenetika sohasidagi birinchi yirik tadqiqot ser Frensis Galton (Charlz Darvinning amakivachchasi) tomonidan yozilgan, ko'p qirrali qobiliyatli, fan va amaliyotning ko'plab sohalari rivojlanishiga katta hissa qo'shgan, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda. bir-biridan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, - G. Mendel qonunlarini bir vaqtning o'zida uchta mustaqil tadqiqotchi (K. Korrens, K. Cermak va G. de Vries) tomonidan qayta kashf etilgan yil. Biroq, ushbu darslik («Psixogenetika») bag'ishlangan fan, aslida, genetikaning o'zidan ham qadimgi. Psixogenetika sohasidagi birinchi yirik tadqiqot ser Frensis Galton (Charlz Darvinning amakivachchasi) tomonidan yozilgan, ko'p qirrali qobiliyatli, fan va amaliyotning ko'plab sohalari rivojlanishiga katta hissa qo'shgan, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda. bir-biridan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, - G. Mendel qonunlarini bir vaqtning o'zida uchta mustaqil tadqiqotchi (K. Korrens, K. Cermak va G. de Vries) tomonidan qayta kashf etilgan yil. Biroq, ushbu darslik («Psixogenetika») bag'ishlangan fan, aslida, genetikaning o'zidan ham qadimgi. Psixogenetika sohasidagi birinchi yirik tadqiqot ser Frensis Galton (Charlz Darvinning amakivachchasi) tomonidan yozilgan, ko'p qirrali qobiliyatli, fan va amaliyotning ko'plab sohalari rivojlanishiga katta hissa qo'shgan, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda. bir-biridan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, Ushbu darslik ("Psixogenetika") bag'ishlangan bo'lsa, aslida genetikaning o'zidan ham qadimgi. Psixogenetika sohasidagi birinchi yirik tadqiqot ser Frensis Galton (Charlz Darvinning amakivachchasi) tomonidan yozilgan, ko'p qirrali qobiliyatli, fan va amaliyotning ko'plab sohalari rivojlanishiga katta hissa qo'shgan, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda. bir-biridan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, Ushbu darslik ("Psixogenetika") bag'ishlangan bo'lsa, aslida genetikaning o'zidan ham qadimgi. Psixogenetika sohasidagi birinchi yirik tadqiqot ser Frensis Galton (Charlz Darvinning amakivachchasi) tomonidan yozilgan, ko'p qirrali qobiliyatli, fan va amaliyotning ko'plab sohalari rivojlanishiga katta hissa qo'shgan, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda. bir-biridan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda bo'lgan ko'plab fan va amaliyot sohalarining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, ko'pincha bir-biridan juda uzoqda bo'lgan ko'plab fan va amaliyot sohalarining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan. Uning ilmiy qiziqishlari geografiya, etnografiya, meteorologiya, antropologiya, psixologiya, biometrika va psixometriya , matematik statistika, sud ekspertizasi va ularning har birida uning izi kashfiyotlar va ishlanmalar bilan ifodalanadi, ularning dolzarbligi bugungi kungacha o'z ahamiyatini yo'qotmagan ( Kanaev I.I., 1972).). Eslatib o'tamiz, u egizaklardan inson genetik tadqiqotlari uchun tabiiy tajriba sifatida foydalanish va sud tibbiyotida barmoq izlaridan foydalanish kabi g'oyalarga ega. Charlz Darvinning evolyutsion nazariyasi F. Galtonning ilmiy manfaatlariga katta ta'sir ko'rsatdi. Insonni o'z ko'rinishlarining barcha xilma-xilligi bilan o'rganish uni doimo o'ziga jalb qildi va, albatta, u bu xilma-xillikning mohiyatini tushunishga urinishni chetga surib qo'ya olmadi. U birinchi marta ilmiy risolada “tabiat” (tabiat) va “tarbiya” (ta’lim, muhit, turmush tarzi) kabi tushunchalarni yoniga qo‘ydi. U odamlarni nimadan bunchalik farq qilishini - ularning biologik moyilligini (irsiyatini) yoki ular rivojlangan muhitning xususiyatlarini tushunishni xohladi. "Biologik va ijtimoiy", "tug'ma va orttirilgan", "irsiy va ekologik" - bunday juft tushunchalarni ko'pincha insonni o'rganishning uslubiy jihatlariga bag'ishlangan kitoblar va maqolalar sahifalarida uchratish mumkin. Bizga tanish bo'lgan bu birikmalar Galtonning "tabiat va tarbiya" ga o'xshaydi. Bir qarashda, bu iboralar bir-birini almashtiradiganga o'xshaydi, ammo bu mutlaqo to'g'ri emas. Ko'rinib turibdiki, insonning biologik xususiyatlari homo sapiensning bir turi sifatida uning turli xil yashash sharoitlariga moslashish imkoniyatiga cheklovlar qo'yadi, lekin shu bilan birga, ijtimoiy munosabatlarning nihoyatda rivojlangan tizimi bu imkoniyatlarni kengaytiradi. Nima muhimroq - biologik yoki ijtimoiy? Insonning qaysi qobiliyatlari uchun uning biologik tashkiloti muhimroq va nima uchun - ijtimoiy sharoitlar? Insoniyat har bir insonning rivojlanishi uchun shunday qulay imkoniyatlar yarata oladimi? biologik cheklovlar fonga o'tadimi? Har doim odamlar shu kabi savollarni berib, ularga javob izlaganlar. Hozirgacha bu masala bo'yicha bahs-munozaralar shunchalik keskin bo'lib, unda nafaqat olimlar, balki butun jamiyat, ayniqsa, jinslar yoki irqiy yoki etnik guruhlar o'rtasidagi biologik farqlar haqida gap ketganda. Insondagi biologik va ijtimoiy deganda nima tushuniladi? Biologik - bu insonning biologik tashkiloti bilan bog'liq barcha xususiyatlari. Bu uning irsiy konstitutsiyasi va rivojlanish jarayonida rivojlangan tana faoliyatining barcha xususiyatlari. Insonning biologik tashkiloti doimo o'zgarib turadi va irsiyatga hech qanday aloqasi bo'lmagan bunday biologik xususiyatlar paydo bo'lishi mumkin (masalan, jismoniy shikastlanish oqibatlari). Shunday qilib, "biologik" tushunchasi "irsiy" va "tug'ma" tushunchalariga qaraganda ancha kengroqdir. Ehtimol, u Galtonning "tabiatiga" (tabiiy) eng yaqindir. Ijtimoiy aloqalar ko'pincha odamning ijtimoiy aloqalarini anglatadi: oilada, maktabda, ishda va hokazo. "Ijtimoiy" tushunchasi odatda jismoniy muhitni (iqlim, havoning ifloslanishi, shovqin darajasi, ovqatlanish, turar joy va boshqalar) o'z ichiga olmaydi. Shunday qilib, “ijtimoiy” tushunchasi “ekologik” tushunchasiga nisbatan ancha torroqdir. Galtonning ko'pincha tom ma'noda "oziqlanish" deb tarjima qilingan "tarbiyalash" ga, albatta, jismoniy muhit kiradi. Endi “tug‘ma” va “orttirilgan” tushunchalariga to‘xtalib o‘tamiz. tug'ma ostida, qoida tariqasida, ular inson tug'ilgan hamma narsani anglatadi, ya'ni. unga tug'ilganda berilgan. Ko'pincha tug'ma irsiy xususiyatga ega bo'lib, intrauterin rivojlanish davrida homila turli xil ekologik ta'sirlarni boshdan kechirishini unutadi. Shunday qilib, tug'ilish paytida odam prenatal davrda olingan narsaning izini oladi. Ko'p jihatdan bir-biriga xalaqit beradigan atamalar bilan ishlash, bizning fikrimizcha, qiyin va samarasiz. Zamonaviy psixogenetikada aniqroq aniqlangan "irsiy" va "ekologik" tushunchalari bilan ishlash odatiy holdir, garchi Galtonning "tabiati va tarbiyasi" ko'pincha xorijiy mashhur maqolalar va darsliklarda uchraydi. "Irsiy" deganda insonning genlari va DNKsi bilan bog'liq bo'lgan barcha narsalar, birinchi navbatda, genetik konstitutsiyalarning xilma-xilligi tushuniladi. inson populyatsiyalarida mavjud. "Atrof-muhit" ostida - genlarning ta'siri amalga oshiriladigan barcha atrof-muhit sharoitlari va barcha darajalarda, biokimyoviydan ijtimoiy muhitgacha. Shunday qilib, odamlarning xilma-xilligi ularning genlarining xilma-xilligi va rivojlanish jarayonida boshdan kechirgan atrof-muhit sharoitlaridan iborat.
Insonning qobiliyatlari va xarakterining kelib chiqishini o'rganish eng jozibali edi, chunki odamlar jamiyatda u yoki bu o'rinni egallagan ushbu ruhiy fazilatlarning farqlari natijasida. Qobiliyat va yutuqlardagi individual farqlarning tabiati haqidagi savol barcha davrlarda odamlarni tashvishga solib kelgan. Masalan, qadimgi yunon faylasufi Demokrit insonning aqliy qobiliyati unga tabiatan berilmaydi, balki jismoniy mashqlar natijasidir, deb hisoblagan. Shunday ekan, inson genetikasi aynan jismoniy xususiyatlarni emas, balki aqliy xususiyatlarni o'rganishdan boshlangani bejiz emas. Bu boradagi ilk ilmiy nashr sifatida F.Galtonning 1865-yilda chop etilgan “Irsiy iste’dod va xarakter” nomli maqolasini aytish mumkin. 1869 yilda esa F.Galtonning psixogenetikaga oid birinchi kitobi «Irsiy daho: mashhur ingliz oilalariga xos bo'lgan va maktab va universitetdagi hamkasblarining tabiiy moyilliklarini xotiraga tiklagan, ularni keyingi yutuqlar bilan taqqoslagan. U aqliy qobiliyatlar meros bo'lib qoladi degan g'oyaga tobora ko'proq singib ketdi. F.Galton o'zining "Iste'dod irsiyati" kitobining so'zboshisida shunday deb yozadi: "Iste'dodning irsiyat nazariyasi, garchi unga odatda ishonchsizlik bilan qaralsa ham, sobiq yozuvchilar orasida ham, eng yangilar orasida ham himoyachilarni topdi. Lekin men e'lon qilaman. Men birinchi bo'lib bu mavzuni statistik rivojlantirishga harakat qildim, raqamlar bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan natijalarga erishdim va irsiyatni o'rganishda o'rtacha qiymatlardan og'ish qonunini qo'lladim" ( ularni keyingi yutuqlar bilan solishtirish. U aqliy qobiliyatlar meros bo'lib qoladi degan g'oyaga tobora ko'proq singib ketdi. F.Galton o'zining "Iste'dod irsiyati" kitobining so'zboshisida shunday deb yozadi: "Iste'dod irsiyatining nazariyasi, garchi unga odatda ishonchsizlik bilan qaralsa ham, sobiq yozuvchilar orasida ham, eng yangilar orasida ham himoyachilarni topdi. Lekin men e'lon qilaman. Men birinchi bo'lib bu mavzuni statistik rivojlantirishga harakat qildim, raqamlar bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan natijalarga erishdim va irsiyatni o'rganishda o'rtacha qiymatlardan og'ish qonunini qo'lladim" ( ularni keyingi yutuqlar bilan solishtirish. U aqliy qobiliyatlar meros bo'lib qoladi degan g'oyaga tobora ko'proq singib ketdi. F.Galton o'zining "Iste'dod irsiyati" kitobining so'zboshisida shunday deb yozadi: "Iste'dod irsiyatining nazariyasi, garchi unga odatda ishonchsizlik bilan qaralsa ham, sobiq yozuvchilar orasida ham, eng yangilar orasida ham himoyachilarni topdi. Lekin men e'lon qilaman. Men birinchi bo'lib bu mavzuni statistik rivojlantirishga harakat qildim, raqamlar bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan natijalarga erishdim va irsiyatni o'rganishda o'rtacha qiymatlardan og'ish qonunini qo'lladim" ( Iste'dodning irsiyat nazariyasi, garchi unga odatda ishonchsizlik bilan qaralsa ham, sobiq yozuvchilar orasida ham, yangilar orasida ham himoyachilarni topdi. Ammo men ushbu mavzuni statistik jihatdan rivojlantirishga birinchi bo'lib harakat qildim, raqamlar bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan natijalarga erishdim va irsiyatni o'rganishda o'rtacha qiymatlardan og'ish qonunini qo'lladim, degan da'voni e'lon qilaman "( Iste'dodning irsiyat nazariyasi, garchi unga odatda ishonchsizlik bilan qaralsa ham, sobiq yozuvchilar orasida ham, yangilar orasida ham himoyachilarni topdi. Ammo men ushbu mavzuni statistik jihatdan rivojlantirishga birinchi bo'lib harakat qildim, raqamlar bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan natijalarga erishdim va irsiyatni o'rganishda o'rtacha qiymatlardan og'ish qonunini qo'lladim, degan da'voni e'lon qilaman "(Galton F., 1996, 5-bet ) (2-izohga qarang). Darhaqiqat, F.Galtonning asosiy xizmati muammoga sof ilmiy yondashish edi. F.Galton o‘zi chiqarishi kerak bo‘lgan xulosalar uchun to‘liq mas’uliyatni anglagan holda, tadqiqotni rejalashtirish va o‘tkazishga nihoyatda puxta yondashdi. U yuzlab sahifali biografik lug‘atlar va memuarlarni o‘rgandi, hajmi va xilma-xilligi jihatidan nihoyatda murakkab faktik materiallarni baholashda yangi statistik yondashuvlarni qo‘lladi. Uning ko'pgina statistik ishlanmalari biometrika, psixometriyaning rivojlanishi uchun asos bo'lib xizmat qildi va psixodiagnostika. F.Galtonni zamonaviy statistikaning “otasi” deyish mumkin. Uning shogirdlari va hamkorlaridan biri, mashhur ingliz matematigi K.Pirson “Biometrics” jurnalining asoschisi hisoblanadi. F.Galton aqliy qobiliyatlarni katta e'tibor bilan o'rgandi. Odamlarni iqtidor darajasiga ko‘ra tasniflash uchun A.Keteletning o‘sha paytda mavjud bo‘lgan o‘rtacha ko‘rsatkichlardan chetga chiqish qonunidan foydalanildi va o‘rtachadan yuqori va pastda joylashgan aqliy qobiliyatlarning 14 ta darajasini (har bir tomonda 7 “darajali”) aniqladi aniqladi (1.1-jadval).