Psixologiya” fаkulteti “amaliy psixologiya” kаfedrаsi

II bob bo‘yicha xulosalar.
Metakommunikatsiya - bu ma’lumotni idrok etish va sharhlash muammolari, shuningdek, o‘z-o‘zini aks ettirish va shaxslararo munosabatlar muammolari bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab ko‘p qirrali hodisa. Metakommunikatsiya analitiklik, assimetriya, subyektivlik, jarayonlilik, aks ettirish va yaxlitlik kabi xususiyatlarga ega.
Metakommunikatsiyaning analitik tabiati shaxsning kommunikativ vaziyatni bir butun sifatida va uning alohida qismlarini tushunishida, shuningdek, o‘zining kommunikativ xatti-harakatlarini va o‘zaro ta’sirning boshqa ishtirokchilarining xatti-harakatlarini baholashda namoyon bo‘ladi. Refleksivlik kommunikativning o‘z kommunikativ harakatlariga murojaat qilishni nazarda tutadi. Protsessuallik shuni anglatadiki, metaaloqa predmeti birlamchi aloqa oqimi jarayoni bo‘lib, undan MCning yaxlit tabiati, ya’ni uning dastlabki aloqa bilan bog‘liqligi kelib chiqadi. Metakommunikatsiyaning assimetriyasi shundan iboratki, aloqa ishtirokchilaridan biri sub’ekt, ikkinchisi yoki boshqalari esa ob’ekt sifatida harakat qiladi. Ko‘pincha, bu muloqot uchun birinchi va oxirgi to‘siq bo‘lib chiqadi (“Nega o‘shanda menga hamma narsani aytmadingiz?”; “Men kulasiz deb o‘yladim”). Keyinchalik paydo bo‘lgan bu dialog xayoliy muloqotning mohiyatini va uning mumkin bo‘lgan to‘siq rolini tushuntiradi. Xuddi shu bosqichda qisman muloqot sodir bo‘lishi mumkin , masalan, ba’zi ma’lumotlarni etkazish uchun qo‘rqoq urinishlar. Qanday bo‘lmasin, birinchi bosqich natijasida oila a’zosi unga bo‘lgan muhim ehtiyojni (sevgi, hamdardlik, achinish, hurmat va h.k.) qondirib bo‘lmasligiga duch keladi, chunki bu haqda ma’lumot uzatilishi yoki uzatilishi mumkin emas.


Xulosa
Til biror bir ijtimoiy jamoaga (biror bir millatga) tegishli belgilar tizimi va nutqiy faoliyatning muhim tarkibiy qismi bo‘lsa-da, biroq u nutq bilan teng bo‘la olmaydi. Nutq jarayonida til tizimlari ishga solinadi.
Nutq - individual ong va hohish istak shakli. U bir tomondan so‘zlovchi til shakllari orqali o‘z fikrlarini ifodalashdagi almashinuvni taqozo etsa, ikkinchi tomondan - u psixofiziologik mexanizm sifatida ushbu almashinuvlar mustaqilligini ta’minlaydi. Til va nutq tushunchalarining mohiyatidan kelib chiqadigan bo‘lsak, til madaniyati tilning leksik, sintaktik, semantik, ifodalilik va turfa o‘zgaruvchanligi qay darajada rivojlangan va boy ekanligini ko‘rsatsa, nutq madaniyati nutqiy muloqot asosida borliq va shaxs haqidagi axborotni yuzaga keltirish, uni til tizimi belgilari orqali ifodalash va aniq yetkazish usulidir. Yoki til madaniyati tilning “madaniylashganlik”, adabiylashganlik, normalashganlik darajasini, lug‘at tarkibi, grammatik, semantik, stilistik jihatlardan rivojlanganlik, boylik darajasini, potentsial ifoda imkoniyatlarining ko‘lamdorligini ifoda etadi. Nutq madaniyati esa bemalol, maqsadga muvofiq va ta’sirchan bir tarzda foydalana olishni ta’minlaydigan ko‘nikma, malaka va bilimlarning jami demakdir.
Boshqacha aytganda, nutq madaniyati tilda mavjud bo‘lgan xilma-xil ifoda shakllaridan fikr uchun eng maqbulini tanlay bilish va shu asosda to‘g‘ri va ta’sirchan nutq tuza olish mahoratidir. Har qanday nutqning asosiy maqsadi muayyan axborotni tinglovchi (o‘quvchi) ga yetkazish, shu yo‘l bilan unga ta’sir qilishdan iborat.
Til va nutq o‘zaro dialektik bog‘liq ijtimoiy - tarixiy, ijtimoiy - psixologik hodisalar bo‘lib, til aloqa quroli sifatida, nutq esa aloqa usuli sifatida mavjuddir.
Nutq - bu til deb ataluvchi, ijtimoiy - individual noyob quroldan foydalanish jarayoni, til birliklari, imkoniyatlarining ob’ektiv borliq, tafakkur hamda vaziyat bilan o‘zaro zaruriy, doimiy munosabatda namoyon bo‘lishidir.
Nutq bu rasmiy tildir. U keng ma’noda so‘zlardan, so‘z birikmalari va gaplardan tashkil topadi. Nutq so‘zlovchi yoki yozuvchi tomonidan shakllantirilgan matn ko‘rinishining ifodasi bo‘lib, u faqatgina lisoniy hodisa sanalmasdan, balki ruhiyat va nafosat hodisasi hisoblanadi.
Til nuqtai nazaridan, so‘zlashuv nutqi hissiy jihatdan rangli, ekspressiv lug‘atning ko‘pligi, kondensat so‘zlari va dublet so‘zlar bilan ajralib turadi. U murojaatlar, kamaytiruvchi so‘zlar, gaplardagi erkin so‘z tartibi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, qurilishi sodda bo‘lgan jumlalar boshqa uslublarga qaraganda ko‘proq qo‘llaniladi: to‘liqlik ularning xususiyatini tashkil qiladi.
Akademik L.V. Shcherba so‘zlashuv nutqini “og‘zaki innovatsiyalar soxtalashtirilgan do‘kon” deb atagan. Og‘zaki til kitob uslublarini jonli, yangi so‘z va iboralar bilan boyitadi. O‘z navbatida, kitob nutqi so‘zlashuv nutqiga ma’lum bir ta’sir ko‘rsatadi: u uni tartibga soladi, unga yanada me'yorlashtirilgan xarakter beradi.
Suhbat uslubining yana bir xususiyatini ta’kidlash kerak: uning uchun yozma va og‘zaki nutqda nutq odobini bilish katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari, og‘zaki so‘zlashuv nutqi uchun ekstralingvistik omillarning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish juda muhimdir: mimika, imo-ishoralar, ohang, muhit.