Psixologiya fani, maqsadi va vazifalari

Umumiy psixologiya-psixik faoliyatning umumiy qonuniyatlarini va ularning o’ziga xos jixatlarini o’rganadigan maxsus soxasi:

Pedagogika psixologiya- kishiga ta’lim va tarbiya berishning qonuniyatlarini o’rganadigan tarmok. Bu tarmok Ayniqsa bugun mamalakatimizda yosh avlodni milliy itsiklol ruxida tarbiyalashda va zamon talabida ta’lim urgatishda muxim axamiyat kashf e’tadi.

YOsh davr psixologiyasi-kamidan kurinib turibdiki, bu tarmok psixologiyasi turli yoshdagi insonlarning tug’ilgandan to umrining oxirigacha psixik rivojlanish jarayonlarini , shaqillarini va o’zaro munosabatlari qonuniyatlarini o’rganadi. Bunda Ayniqsa yosh bolalik va usprinlik davrlar psixologiyasi katta axamiyat kashf e’tadi.

Ijtimoiy psixologiya-odamlarning jamiyatdagi birgalikdagi ish faroliyatlari natijasida ular xosil bo’ladigan tasavvurlar, fikrlar, e’’tiqod lar, xissiy kechinmalar va xulk-atvorlarni o’rganadi.

Mexnat psixologiyasi-kishi mexnat faoliyatining psixologik xususiyatldari, mexnatni ilmiy asosda tashkil e’tishning psixologik jixatlarini va qonuniyatlarini o’rganadi.

Muxandislik psixologiyasi-avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari aperatorining, faoliyatini, odam-texnika o’rtasidagi vazifalarni taksimlash va muvofiq lashtirishning xususiyatlarini o’rganadi.

YUridik psixologiyasi-xukuk tizimining amal qilishi bilan bog’liq bo’lgan masalalarning psixologik asoslarini o’rganadi.

Xarbiy psixologiyasi-kishining xarbiy xarakatlar sharoitida namayon bo’ladigan xulk-atvorini, zobitlar bilan oddiy askarlar o’rtasidagi munosabatning psixologik jixatlari va qonuniyatlarini o’rganadi.

Savdo psixologiyasi- jamiyatda tijoratning psixologik shart-sharoitlarini, e’xtiyojning individual, yosh, jinga oid xususiyatlari, xaridorga xizmat ko’rsatishning psixologik omillarini aniqlaydi. Bu bizning jamiyatda yangi tus va kurinishga utayotgan psixologik muammolardan biri sanaladi:

Sport psixologiyasi-sportchilar shaxsi va faoliyatidagi psixologik jarayonlarni, xalollik, musabakalarni tashkil qilish va o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan jarayonlardagi psixologik xolatlarni o’rganadi.

Badiy ijodiy va e’tsitik idrok psixologiyasi-adabiyot, sanat soxasidagi munosabatlarni, shu tarmok yo’nalishidagi tadbirlarni tashkil e’tish va o’tkazish bilan bog’liq psixologik munosabatlarni o’rganadi.

Tibbiyot psixologiyasi-bu shifokor faoliyati psixologiyasi, bemor xulk-atvorining psixologik jixatlarini o’rganadi. Bo’lardan tashqari psixologiyada e’tnopsixologiya, oila psixologiyasi, boshqaruv, shaxs, siyosiy va tashkiliy va boshqa unlab psixologiya tarmoklari mavjudki, ularning xar biri real xayot e’xtiyojlar va ularning qondirishda psixologiyaning fan sifatidagi urnidan, maqsad va vazifalaridan kelib chiqadi. Va anashu psixologiya tarmoklarini tibbiyot xodimlari, pedagoglar va shuningdek ilmiy xodimlar yaxshi bilsalar foydadan xoli bo’lmaydi.

4 – savol: Xar bir fanda bo’lganidek psixologiya fani xam o’zining o’rganish usullariga e’ga. SHunitakidlash lozimki, ko’plab psixik jarayonlarni ko’z bilan kurib, qo’lok bilan e’shitib yoki xamma vakt xam qo’l bilan ushlab bo’lavermaydi. Uni ko’pchilik vaktlarda anglashga to’g’ri keladi. Qayd qilganimizdek psixologiya ko’pchilik fanlar bilan o’zaro aloqada bo’lishi bois ko’plab usullarni sinovdan o’tkazib keyin ishlatadi.

Psixologiyaning asosiy metodlari.

Asosiy usullar	Asosiy usullarning variantlari
Kuzatish usuli	Tashqi -(ob’ektiv kuzatish) Ichki-(sub’ektiv, o’z-o’zini kuzatish) E’rkin kuzatuv tsandartlashtirilgan gurux ichida kuzatish Gurux tashqarisida
Surok usuli	Og’zaki surok YOzma surok E’rkin surok(suxbat) tsandartlashtirilgan
Tets usuli	Tets – surok Tets – topshirik Proektiv – tets sotsiometrik tets

E’ksperement	Tabiy e’ksperement, laboratoriya e’ksperementi
Modellashtirish	Matematik, mantikiy modellashtirish Texnik, kibernetik modellashtirish

• 
  Kuzatish usuli-tashqi kuzatish-bu kuzatuvchini tashqaridan turib bevosita kuzatishdir. O’z-o’zini kuzatish e’sa-bu odam o’zida kechayotgan o’zgarish va xodisani o’zi o’rganish maqsadida material tuplashdir. E’rkin kuzatuvchi bu biron bir jarayonni o’rganish maqsad qilib quyilganda ishlatiladi. Ms: bayramda odamlarning kayfiyatini kuzatish yoki darsda bolalarning darsga munosabatini kuzatish kiradi. Gurux ichida kuzatish kuzatuvchi biron-bir guruxga, oilaga maxfiy, ma’lum bir maqsad datsur bilan kirib olib birga xamma jarayonlarda ishtirok e’tib kerakli ma’lumotlarni tuplaydi yoki faqat tashqaridan ko’z orqali kuzatsa bu guruxning tashqaridan kuzatish deb yuritiladi. Ms: biron bir jinoyatchini tutish maqsadida xam shu guruxga kuzatuvchi maxfiy kirib ishlab birga yurib, yashab kuzatishi mumkin.
  

• 
  Surok usuli-bu birlamchi ma’lumotlarni olish maqsadida juda qo’l keladi. Bunda tekshiruvchining bir qator savollariga og’zaki (suxbat) yoki yozma javob beriladi.
  

YOzma usulning afzalligi shundaki, bir vaktning o’zida tayyor anketani tarkatib ko’plab odamlardan kerakli ma’lumotlarni olish mumkin.
Boshqa yukorida qayd e’tilgan usullarni xam birma-bir batafsil xuddi shu tartibda misollar bilan tushintiriladi.