Psixologiya tariyxi kk

Neofreydizm 
Neofreydizm- q0 jillari shet el psixologiyasinda payda bolg`an ken` bag`dar bolip tabiladi .K.Xorni, 
E.Fromm ha`m G.Salliven usi bag`dardin` iri wa`killeri bolip esaplanadi. Bul bag`dardin` payda boliwina a`9g`9-jili
bolg`an siyasiy krizis sebepli depressiya ta`sirine ushirag`an ayirim ka`sip iyeleri sebep boldi. Bunday qiyinshiliq ha`r 
bir adamnin` ta`g`dirine ta`sir etkenlikten, psixoanalizdin` ja`miyetke bag`darlang`an tu`ri, yag`niy neofreydizm payda 
boldi. 
K.Xorni ( a`hho`-a`9o`g`) freydizmnin` ja`miyetlik varianti menen shig`ip, adamnin` minez qulqinin`
qa`liplesiwine ha`m nevrozlardin` payda boliwina ja`miyettin` ta`sirin u`yrendi.Xorni o`zinin` a`9qw- jili jazg`an 
G`Bizin` da`wirimizdin` nevrotikaliq insaniG` degen kitabinda Freydtin` ta`liymatindag`i ayirim na`rselerdi sing`a 
aldi. Degen menen, ol Freydtin` tiykarg`i ashiliwlarn joqari bahaladi . Xorni adam o`mirinin` ko`plegen tarawlarinda 
U` xojaliqta, tuwisqanlar arasinda, mektepte, ja`miyette, muhabbatta bolatug`in jarispaq yamasa ba`sekelesiw
protsessin u`yrendi. 
G. Salliven (a`h9g`-a`9n`9) 
psixiatr-praktik, oqitiwshi G`PsixiatriyaG` jurnalinin` redaktori, adamlar 
arasindag`i psixiatriya kontseptsiyasinin` avtori boldi. Bul kontseptsiya - ja`miyetlestirilgen psixoanalizdin` basqa 
formasi. Onin` negizin jeke adamnin` ha`m onin` rawajlaniw protsessinin` qa`liplesiwinde adamlar arasindag`i
qatnasiqlardin` tutqan orni haqqinda tezis quraydi. Jeke adamdi ja`miyetlik qatnasiqlardan bo`lek halda saqlawg`a 
bolmaydi. Jan`a tuwilg`an na`reste tuwilg`aninan baslap-aq adamlar menen qarim-qatnasta boladi . Bul qarim-
qatnasiqlar na`tiyjesinde personifikatsiya payda boladi. Balaliq waqitta payda bolg`an personifikatsiyalar adamnn`
keyin ala basqa adamlar menen bolatug`in qarim-qatnasig`in belgilep beredi . Balanin` ja`miyetke aralasiwina onin 
tildi u`yrenip bariwi ja`rdem beredi, bul arqali sinatksislik ta`jiriybe payda boladi . Al bala so`ylemesten burin 
protaksislik ha`m parataksislik ta`jiriybeler boladi . 
E.Fromm ( a`900-a`9h0 )-neofreydizm psixologiyasinin` en` ko`rnekli wa`kili bolip esaplanadi. Ol o`zi 
islep shiqqan kontseptsiyasi G`Radikal gumanistlik psixoanalizG` dep atadi. Frommnin` sistemasindag`i orayliq 
orindi adamiyliq, sonin` ishinde sana-sezimsiz psixika iyeleydi. Ja`ne de, Fromm tiykarg`i diniy kontseptsiyalar
bolg`an iudaizm, xristianstvo, o`zen-buddizm boyinsha izertlewler ju`rgizip, olar boyigsha miynetler jazdi. 
Fromm Salliven ha`m Xorni siyaqli Freydtin` biologizmin biykarlap, adamdi ja`miyetlik jag`daylradan 
g`a`rezli dep tu`siniwge umtiladi .Ol ja`miyettin` eknomikaliq, sotsial` ha`m siyasiy du`zilisin analizleydi. Adam 
o`mirinin` mashqalalarin sheshiwde u`sh jol boliwi mu`mkin. Olar U` avtoratarizm, destruktivizm ha`m konformizm 
bolip tabiladi . Degen menen, olar qiyinshiliq ha`im qa`weterleniw sebebin joq qilip, adam o`mirinn` mashqalalarin 
sheship bere almaydi . Olar tek qorg`awshi mexanizmler g`ana bolip tabiladi . Frommnin` pikiri boyinsha, 
ekonomikaliq, sotsialliq ha`m siyasiy tarawlardag`i o`zgerisler adamnin` o`mirine de ta`sir etedi. Fromm kapitalistlik 
ja`miyet ha`m ondag`i jeke adamnin` o`mirine u`lken diqqat awdaradi . Ol kapitalistlik ja`miyette bolatug`in 
menmenlik, o`zimshillik, ashko`zlik siyaqli illetlerdi qaralaydi . Fromm bunday ja`miyette bolatug`in jiynap-teriw , 
qabil etiw , bazar qatnasiqlari ekspluatatsiya siyaqli na`rselerdi de atap o`tti . 
Psixoanatikaliq kontseptstiya tarawinda Ego-psixologiya degen bag`dar rawajlandi. Bul bag`dar tiykarinan 
G`EgoG` mashqalasin izertledi. Ja`ne de, ol psixoanaliz tek sana-sezimsizlik penen shekleniw kerek, degen 
dogmatikaliq ko`z- qarasqa qarsi shiqti. Z.Freydtin` qizi A.Freyd ( a`h9o`-a`9hg`) o`z a`kesinin` G`Ra`hetleniwG`
printsipinin` arg`i ta`repi, G`Toparliq psixologiya ha`m Mennin` adamiyliq analiziG` degen jumislarinda 
rawajlandirg`an tu`siniklerinen shetke shig`ip, o`z kontseptsiyasin usindi . Z.Freyd sol miynetlerinde G`EgoG` nin`
beyimliligi ha`m bag`darlarin atap o`tken edi. A.Freydtin` kontseptsiyasi G`EgoG` psixologiyasi dep ataldi. 
Xe.Gartman usi bag`dardin` iri teoretigi bolip esaplanadi . Ja`ne de, bul bag`darg`a E.Kriz, D.Rapport ( a`9a`a`-
a`9u`a`), E.Erikson ( a`90g`-j tuwilg`an), M.Maler, E. Glouver, R.Spitts te tiyisli boldi. Bul bag`dardio`n` maqseti 
G`EgoG`nin` mazmunin ha`m kelip shig`iwin izertlewden ibarat boldi. Sonin` menen birge balanin` rawajlaniwinda 
qarim-qatnastin` tu`rleri, onin` xizmeti ha`m tutqan orni da u`yrenildi ( Maler, Spitts). 
Frantsuz iliminde Jak Lakannin` ( a`90a`-a`9ha`) du`zilisi psixoanalizi ken` tarqaldi . 
Besinshi bap 
Frantsuz sotsiologiyaliq mektebi
Bul mekteptin` tiykarin saliwshi E.Dyurkgeym ( a`ho`h-a`9a`w) boldi. Ol ka`sibi boyinsha yurist boldi, 
rawajlaniwdan artta qalg`an xaliqg`lardin` turmistag`i huqiqlarin u`yrene otirip, a`yyemgi pikirlew kontseptsiyasin 
jaratti. Onin` ideyalarin L.Levi-Bryul` rawajlandirdi , J.Piaje de bir qansha waqit usi mektep penen birge islesti. Ja`ne 
de, bul mektepke M. Gal`bvaks ha`m Sh.Biondel` tiyisli boldi . 
Dyurkgeym o`z izertlewleri na`tiyjesinde adam individual` , biologiyaliq ha`m sotsialliq qa`ietlerge iye tiri 
jan degen pikirge keldi. Frantsuz sotsiologiyaliq mektepbinde individ bul tiri organizm dep tu`sindi. Adamnin` 
haywanan ayirmashilig`i onin` ja`mietlik ta`jiriybege iye boliwinan iyubarat. Dualizm- E.Dyurkgeymnin` 
kontseptsiyasina ta`n bolg`an belgili. 
Dyurkgeym ja`miyetti haqiyqat , ruwxiy birikpe bep tu`sindi . Adamda bolg`an barliq adamiyliq qa`siyetler 
ja`miyet sebepli payda boladi dep esapladi . 

---

L.Levi-Bryul` adamnin` pikirlewi ha`m a`yyemgi pikilewge ta`n ayriqsha o`zgeshelikler boyinsha tezis 
pnen shiqti .Onin` pikiri boyinsha , adamzat ja`miyetinin` rawajlaniw protsessinde du`n`ya haqqinda bilimler jiynalip 
qoymay, pikirlewdin` tu`rleri de o`zgeredi eken. Ha`zirgi zaman pikirlewi ( logikaliq) a`yyemgi pikirlewdin`, yag`niy 
Levi- Bryul` prologikaliq pikirlew dep atag`an piirlew penen orin almasqan. A`yyemgi adamlar siyqirli ku`shler
haqqinda ko`birek pikirlegen . Levi 
Bryul`din` pikirinshe, olardin` is-ha`reketleri ( idims islep shig`ariw, sebet 
otqiw, bo`rek pisiriw, bezew h.t.b.) miynetinin` jemisi emes, al oylawdin` , pikirlewinin` , sezimlerinin` ha`m 
ta`jiriybesinin` jemisi bolip tabiladi . Ja`miyet adamnin` sana-sezimine kollektivlik tu`sinikler arqali ta`sir etedi . Olar- 
ha`r tu`rli isenimler ha`m siyqirli salt-da`stu`rler . Ha`zirgi zaman ja`miyetinde de prologiyaliq pikirlew toliq joq bolip
ketpegen ( din , jan haqqinda tu`sinik h.t.b. ). M.Gal`vaks ( a`hww-a`9n`o`) este saqlaw materiallari, al Sh. Byundel` ( 
a`hwu`-a`9q9) affekt- erk tarawi boyinsha adamnin` psixikasi sotsiall`iq xarakterge iye ekenin tastiyiqladi. Frantsuz 
sotsiologiyaliq mektebi adam psixikasin izertlewde jan`a bag`dardi using`ani arqali a`hmiyetke iye boldi . 
Altinshi bap 
Su`wretlewshi psixologiya 
Ashiq kriizs da`wirinde nemets filosofi bolg`an V.Dil`tey ( a`hqq-a`9a`a`) adamnin` ruwxiy du`n`yasin 
izertlew boyinsha jan`a bag`dardi usindi. Ol akademiyaliq filosofiyaliq mekteplerdi sing`a aldi. Dil`teydin` basli 
psixologiyaliq miyneti G`Su`wretlewshi psixologiyaG` ( a`h9n`) boldi. Ol tariyxiy ha`m gumanitar metodologiya 
haqqinda o`tkir talas-tartislar bolip atirg`an waqitta jumis alip bardi. Dil`tey ruwx haqqinda barliq ilimler 
psixologiyag`a tiykarlaniwi kerek dep esapladi. Ol sol waqittag`i psixologiyani qatan` sing`a aldi . Dil`tey bul 
psixologiyani tu`sindiriwshi printsipke iye psixologiya, biraq ol adamnin` jan du`n`yasin haqiyqattan tu`sindire 
almaydi , dep esapladi. Ol sol waqittag`i psixologiyani qatan` sing`a aldi. Dil`tey bul psixologiyani tu`sindiriwshi 
printsipke iye psixologiya, biraq ol adamnin` jan du`n`yasin haqiyqattan tu`sindire almaydi, dep esapladi.
Tu`sindiriwshi psixologiyag`a su`wretlewshi psixologiya qarama-qarsi qoyiladi. Su`wretlewshi psixologiya 
rawajlang`an adam ha`m onin` ruwxiy o`mirin u`yrenedi, oni toliq su`wretleydi, tu`sindiredi ha`m analizleydi. 
Ruwxiy o`mir dene menen birdey waqitta rawajlanip baradi ha`m a`tiraptag`i qorshag`an du`n`ya, yag`niy 
fizikaliq wa`m ruwxiy ortaliqtan qa`rezli boladi .Sezimler ha`m tilekler rawajlandiriwdi ha`reketke keltiriwshi ku`sh 
bolip esaplanadi. Ha`r qiyli jastag`i adamlar ushin o`zleri baqsha dep esaplag`an na`rseler boladi. Balaliqta oyinlar, 
o`spirin waqitta o`mir ideallari bahali boladi, erjetkende haqiyqiy bahali na`rselerdi tu`sinsen`, qartayg`anda olar ele 
de ayriqsha bolip ashiladi . Qartayg`anda jazilg`an shig`armalar ayriqsha man`izg`a iye. 
Dil`teydin` pozitsiyalarin ruwxiy ha`m ilimiy psixologiyada E.Shpranger (a`hhg`-a`9u`q) dawam etirdi. 
Shpranger bahali na`rselerdin` klassifikatsiyasin ob`ektiv tiykar boyinsha jaratti . Bahali na`rseler- sub`ektten qa`rezsiz 
bolip, og`an qarsi turatug`in ha`m og`in ta`sir o`tkizetug`in ob`ektiv birikpeler bolip tabiladi . Olar- pu`tkil du`n`ya, 
ta`biyat, ilim, ko`rkem h.t.b. Shpranger ob`ektiv bahali na`rselerdin` alti tu`rin atap o`tti U` a`) teoretikaliq ( ilim 
tarawi, haqiyqatliq ma`selesi) N` g`) ekonomikaliq ( material b`ayliqlar, paydaliliq) N` q) estetikaliq ( o`z ta`sirlerin 
ha`m o`zin bildiriwi)N` n`) ja`miyetlik ( ja`miyetlik isler, basqanin` o`mirine qatnas ) N` o`) siyasiy ha`kimlik etiw- 
bul bahaliliq N` u`) diniy (o`mirdin` ma`nisi). Teoretikaliq adam barliq umtiliwlarin bilim aliwg`a qaratadi, estetikaliq 
adam o`zine ta`n qa`siyetlerin toliq ko`rsetiwge tirisadi, ekonomikaliq payda ko`riwge urinadi, ja`miyetlik adam 
o`mirdin` ma`nisi qatnasiqta, muhabbatta, basqalar ushin jasawda dep biledi, siyasiy adam basqariwg`a, ataqqa 
umtiladi, diniy adam o`mirdin` ha`m tinishliqtin` ma`nisin ha`r bir na`rse arqali tu`sinedi. Bul psixologiyaliq
tu`siniklerge tiykarlana otirip, Shpranger pedagogikaliq juwmaq shig`aradi. Yag`niy , uliwma bilim beriw ha`mme 
ushin birdey bolmawi kerek dep esapladi. Pedagog balada ele qa`liplespegen psixologiyaliq du`zilisti aldin ala tu`sinip
jetip, balani maqsetke muwapiq ha`m ol ushin an`sat bolg`an o`mir jolina tayarlaw kerek .