Psixologiyaning tadqiqot metodlari Kuzatish metodi

 Faoliyat maxsullarini taxlil qilish metodi. Inson xotirasi, tafakkuri, 
qobiliyati va ayolining xususiyatlarini aniqlash maqsadida bu metod umumiy 
psixologiyada keng qo’llanildi. Bolalar chizgan rasmlar, yasagan o’yinchoqlar, 
modellar, yozga sheerlarni tahlil qilish orqali ularning mantiqiy xotirasi, tafakkuri, 
texnik, badiy va adabiy qobiliyati, ijodiy hayoli yuzasidan materiallar to’plash 
mumkin. Ob’ekt bilan sub’ekt o’rtasida muloqot o’rnatish uchun shaxsning 
psimxika to’g’risida sirtdan muayyan hukm va xulosa chiqariladi. Ijodiy faoliyat 
maxsullariga kundalik, sxema, ixtiro, diogramma, kashfiyot, qurilma, asbob, texnik 
modelь, moslama, milliy kashtachilik, xunarmandchilik, zargarlik buyumlari, 
referat, kurs va malakaviy bitiruv ishlari, magistrlik disertatsiyasi, ilmiy maruza, 
konspekt, takriz, tezis, maqola, ko’rsatmali qurollar, loyixa, konsepsiya, san’atkor, 
artist va baxshi ijodiyoti kabilar kiradi. 
Test metodi. Test – inglizcha so’z bo’lib, sinash, tekshirish demakdir. 
Shaxsning aqliy o’sishini, mintalitetini, qobiliyatini, irodaviy sifatlari va boshqa 
psixik xususiyatlarini tekshirishda qo’llaniladigan qisqa masala, topshiriq, misol, 
jumboq, syujjetli rasm yoki shakl test deb ataladi. Test ayniqsa, odamning qanday 
kasbni egallash mumkinligini, kasbga yaroqliligi yoki yaroqsizligi, iste’dodlilar, 
iqtidorlilar va aqli zayiflarni aniqlashda kishilarni saralashda keng qo’llaniladi. 
Test metodlarining qimmati tajribaning ilmiylik darajasiga, tekshriuvchining 
mahoratiga va qiziqishiga yig’ilgan psixologik ma’lumotlarning ob’ektivligi va 
ularni ilmiy tahlil qila bilishga bog’liqdir.
1905 yildan, ya’ni fransuz psixologi A.Bine va uning shog’irdi A.Siman 
insonning aqliy o’sishi va iste’dod darajalarini o’lchash imkoniyati borligi 
g’oyasini olg’a so’rganidan keyin psixologiyada test metodi qo’llana boshlandi.
Hozirgi davrda nodir testlar qatoriga psixologlardan Rorshax, Rozensveyg, 
Kettell, Bartegg, Reksler, Meyli, Ayzenk, Anaztazi, Raven va boshqalar ijodining 
na’munalarini kiritish mumkin.
Psixologiyada testlar quyidagi turkumlarga, turlarga ajratilgan holda 
qo’llaniladi. Eng keng tarqatilgan testlar qatoriga: 
1. Bilim, ko’nikma va malakalarni egallaganlik darajasini aniqlashga 
qaratilgandeagnostik metodlardan biri maqsadga (yutuqqa) erishuv testlari yoki 
pedagogik testlar deb nomlanadi; bu tur harakat testlari (mexanizmlar, materiallar, 
instrument kabilardan foydalanishga mo’ljallangan),yozma testlar(maxsus 
blankalardagi savollardan bitta to’g’risini topishga yoki rasmdan muhim tomonini 
ajratishga yo’naltirilgan), og’zaki testlar (savollar tizimi umumiy ta’lim va 
Jismoniy tarbiyada tayyorgarlik darajasini aniqlaydi).
2. Insonning aql-idroki, aql zakovati, aqliy qobiliyati va fikrlash darajasini 
o’lchashga mo’ljallangan testlar intellekt testlari deyiladi; ular rebral va novebral 
shakllarda tuzilgan bo’lib, aqliy imkoniyat, uquvchanlik, topqirlik, zehn farosatlik, 
aqliy taraqqiyot darajasini aniqlash uchun xizmat qiladi; test topshiriqlari 
yo’riqnomasida analogiyaga, umumlashtirishga, tushunchalarga, tavsiflashga 
mantiqiy munosabatni aniqlash talab etiladi.

---

3. Ijodiyot (kreativlik) testlari shaxsning ijodiy qobiliyatlarini o’rganish va 
boholashga mo’ljallangan bo’ladi; ular ijodkor shaxsining hayotiy tajribasini tahlil 
qilishga va ijodkor shaxsning individual xususiyatlarini (ijodiy tafakkur va uning 
maxsuldorligi; egiluvchanligi, tezkorligi, topqirligi, argenalligi, talabchanligi, 
konstruktivligi va hokazo) o’rganishga yo’naltiriladi. 
4. Me’zonga mo’ljallangan (kreterial orientirlangan) testlar tekshiruvchidan 
egallangan va kaspiy topshiriqlarni bajarish uchun etarli yoki etarli emasligini 
aniqlashga mo’ljallangandir. Me’zon (kreteriya) sifatida muayyan bilimlar tizimi 
mavjud yoki mavjud emasligi xizmat qiladi. Me’zonning yaratilishi uning mantiqiy 
psixologik tuzilishini taxlil qilish asosida quriladi. Bunda metodika bilan 
me’zonning psixologik munosibligi, relevandligi oldindan hisobga olinishi lozim.
5. Shax’sga oid yoki shaxslilik testlari: shaxsning ustanovkasi qadriyatlaga 
munosabati,emsiona holatlari, motivatsiyasi, shaxslararo munosabatdagi sifatlari, 
xulq-atvorining tipik shakllari va hokazolarni o’rganishga, o’lchashga, aniqlashga 
yordam beradi. Ular shaxsni o’rganish shakllari, so’rovnomalari va bilim 
jarayonlarini o’lchash, baholash, o’zini o’zi baholashga yo’naltirilagn bo’ladi. 
Shuningdek, sub’ektivlikni aks ettiruvchi temtlartizimini ham qarmaboladi.
6. Proektiv testlar (lotincha prochestio – oldinlab, ilgarilab namoyon etish 
ma’nosini bildiradi) proeksiya natijalarini psixologik talqin qilishga asoslangan 
shaxsni yahlit o’rganishga qaratilgan metodlar majmuosi proektiv testlar deyiladi.
Endi testga ayrim misollarni keltiramiz.
Ortiqcha so’zni chiqarib tashlang:
a) Enisey, Dnepr, Sirdaryo, Amur (javob: Dnepr – u Evropada joylashgan); 
b) Petrozavodski, Ijevsk, Siktivka, Abakan (javob: Abakan – u Osiyoda 
joylashgan);