Psixologiyaning tadqiqot metodlari Kuzatish metodi

Sotsiometriya metodi. Bu metod kichik guruh a’zolari o’rtasidagi bevosita 
emotsional munosabatlarni o’rganish va ularning darajasini o’lchashda 
qo’llaniladi. Unga amerikalik sotsiolog asos solgan. Mazkur metod yordamida 
muayyan guruhdagi har bir a’zoning o’zaro munosabatlarini aniqlash uchun uning 
qaysi faoliyatida, kim bilan qatnashishi so’raladi. Olingan ma’lumotlar matritsa, 
grafik, sxema, jadval shaklida ifodalanadi. Ulardagi miqdor ko’rsatishlari 
guruhdagi kishilarning shaxslararo munosabatlari to’g’risida tasavvur hosil qiladi.
Umuman aytganda, sotsiometriya metodidan turli yoshdagi, kasbdagi, 
jinsdagi, saviyasi har xil kishilar guruhlaridagi psixologik qouninyatlar, 
mexanizmlar va yondashuvlarni tadqiq etishda unumli foydalansa bo’ladi.
Umukmiy psixologiyada qiyoslash metodi bilan bir qatorda longetyud 
(uzluksiz) metodi ham keng ko’lamda qo’llaniladi. Ushbu metodning boshqa 
metodlardan farqli tomoni shundan iboratki, uning yordamida bir yoki bir necha 
sinaluvchilar uzoq muddat, hatto 10 yillar davomida (A.Termenning yillik uzluksiz 
tajribasi hozircha rekordl hisoblanadi) tekshiriladi. Longetyud metodididan 
AQShlik A.Termen, nemis psixologik V.Shtern, fransuz R.Zazzo va Sh.Byuller, 
rus psixologlari N.A.Menchinskaya, A.N.Gvozdyob, N.S.leytis, V.S.Muxina va 
boshqalar ko’p davrlardan beri unumli foydalanib keladilar. Mazkur metod orqali 
har xil jinsli egzaklar (xasan-xusan, fotima-zuhra) yoki aralash jinsli (xasan-zuhra, 
fotima-xusan) qo’shaloqlar kuzatilgan. Shuning uchun bir talay tadqiqotlarning 
“ona kundaligi” (N.A.Menchinskaya, V.S.Muxina) deb nomlanishi benjiz emas. 
Uzoq muddat davomida muayyan bir shaxsni (kichik guruhni) kuzatish 
sinaluvchida yangitdan paydo bo’layotgan fazilatlarining taraqqiyot dinamikasi, 
uning xulq-atvoridagi illatlar (me’yyordagi xatti-harakattdan chetga og’ish) va 
ularning oldini olish muammolari yuzasidan material yig’ish, shuningdek, 
murakkab psixologik munosabatlar, ichki bog’lanishlar, qonuniyachtlar, 
mexanizmlar to’g’risida mukamml, ishonchli, barqaror ma’lumotlar to’plash 
imkonini yaratadi. Genetik metodi yordami bilan tadqiqot davomida to’plangan 
ma’lumotlar yaxlit xolda maqsadga muvofiq yo’nalishda sharxlanadi. Mazur 
metodddan foydlanishdan asosiy maqsad, avvalo, sinaluvchida yangiddan vujudga 
kelgan shaxsga oid fazilatlarning shakllanishi va bilish jarayonlari o’zgarishiga 
tajrriba natijaolariga asoslangan holda ta’rif hamda tasnif berishdir. Shuning bilan 
birga inson ruhg’iyatida yangiddan vuduga kelayotgan shaxs fazilati va 
xususiyatining namoyon bo’lishi davri, bosqichi hamda ba’zi bir mashaqqatli 
daqiqaga, lag’zaga, sanaga qo’shimcha sharxberish imkoniyati tug’iladi.Genetik 
metodiga asoslangan shaxzs ruhiyatiga o’zgarishlar bilan taraqqiyot bosqichi 
o’rtasida “vertikal” yo’nalishdagi aloqa manbai aniqlanadi.