Psixologiyasi akademik litsey va kasb-hunar kollejlari

Bilimlarni tekshirish uchun savollar
/. Nikoh oldi omillari deyilganda nimani tushunasiz?
2. Nikohga, oilaviy hayotga yetuklik nima? Uning 
qanday jihatlari farqlanadi?
3. Nikoh yoshi nima? U qanday belgilanadi?
4. Nikoh motivlari nima? Uning qanday turlari farq­
lanadi?
5. Nikohgacha tanishish shartlari va muddatining 
nikoh mustahkamligiga qanday ta ’siri bor?
6. Bo ‘lajak er-xotinning tanishish shartlari va ularning 
nikoh mustahkamligidagi ahamiyati nimalardan iborat?
7. Yoshlarning oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari 
nikoh mustahkamligiga qanday ta ’sir qiladi?
Rivoyat
Kelin bo‘luvchi qizga beriladigan o‘git
Bu hikoya juda mashhur, ibrat darsi beruvchi bir 
hikoyadir. Aqlli qizlar onalari va kelin bo‘lguvchi qizlar 
uchun ibratli hikoya:
Bu hikoya shunday bir qiz haqida-ki, qabiladagi bar- 
cha odamlar uning otasi amridadir. Bir rahbar, alloma
114

---

Otaning qizi. Onasi esa juda aqlli, oqila, hayotni yaxshi 
bilgan ayoldir. U — boshliqning, rahbaming xotini. 
Yaxshi oiladan chiqqan ona.
Bu qiz shunday bir oila qiziki, boylik, maqom, 
Shuhrat, rutba, mavqe ularda bor. Siz hozir qiziga onasi 
tarafidan berilgan 12 o'gitning hikoyasini o ‘qiysiz. 
Yozish bizdan, o£qib ibrat olish sizdan, xalqqa ta’sir 
ctish Janobi haqdandir.
Mashhur rivoyatga ko‘ra Horisning qizi Asmo kelin 
bo‘lib kuyov uyiga — xojasining uyiga ketadigan kun onasi 
Umoma tomonidan unga shunday nasihat berilgan:
«Bolajonim, sevikli qizim, meni yaxshilab tingla. 
Nasihat har kimga lozimdir. 0 ‘git hammaga zarurdir. 
Nasihat — bilmaganga o ‘rgatadi, bilganni esga soladi». 
Nasihat tinglab yurganlar dunyoda m as’ud va baxtiyor 
bo£lurlar.
Sevikli qizim! Agar bir qiz ona va otasining kam- 
bag'alligi uchun erga berilishi kerak bo‘lsaydi, sen hech 
zamon uzatilmagan bo‘lar eding. Chunki otang juda ba- 
davlat, katta shuhrat, maqom va e’tibor sohibidir. Sen 
shunday bir odam qizisan!..»
Lekin hayot boshqachadir. Alloh bizlami yaratgan va 
biz uchun hayot qonunlarini bergan. Har bir yoshdagi 
inson Alloh bergan qonunga ko‘ra 
hayotga qadam 
qo'yadigan vaqti kelganda har bir qiz bir xojaga, har bir 
xoja bir ayolga muhtoj bo‘ladi. Erkaklar xotinlar uchun, 
xotinlar esa erkaklar uchun yaratilgandir. Ya’ni bir xotin 
bir erkak bilan, bir erkak esa bir xotin bilan do‘st, mah- 
bub va mahbuba bo£lib oila qurmoqlikka muhtoj shakl- 
da yaratilgandir.
Shu sababli sen, qizim, tug£ilib o £sgan va voyaga 
yetgan uyingdan, yayrab-yashnab yurgan yeringdan 
chiqib, o£zing bilmaydigan bir uyga borasan. Shunga 
qadar o£zing yaxshi bilmagan inson uyiga, o£z uying 
bo£ladigan uyga borasan.
Ey, mening jigarporam, suyukli qizim, ko£zimning 
nuri, bolajonim! Senga shularni aytaman. Sen ul zotga 
(eringga) shunday xizmat qilki, ul ham senga qul bo£lsin! 
Sen unga yer bo£lki, u senga osmon bo£lsin! Sen xojang — 
eringga bir uy bo£l, ul senga ustun bo£lsin!
Sevikli qizim! Endi sen meni diqqat bilan tingla! 
Senga b a’zi bir m e’zonlarni aytib o £taman. Ularga
115

---

yaxshi e ’tibor bergin. Ular hech qachon yodingdan 
ko'tarilmasin. Ulardan vaqti kelganda foydalanasan.
Bu aytganlarimga amal qilsang, ering bilan go‘zal 
hayot kechirasizlar, m a’sud, baxtiyor va saodatli tur­
mush qurasizlar. Bizlar ham (har ikki oila — bizning 
ham, eringning oilasi ham) huzur-halovatda, baxtiyor 
bo‘lamiz. Aks holda (ya’ni aytganlarimga amal qil- 
masang), ikkala oilada ham huzur-halovat bo'lmaydi. 
Sen o‘zing bir jahannamda yashaydigan bo‘lasan.
Qizim! Endi senga aytadigan 10 o'gitimga quloq sol! 
Bulami doimo yodingda tut:
1. Qanoat sohibasi bo‘l. 0 ‘z holingga shukr qil. Ya’ni 
ering uyga nimaiki olib kelsa, u xoh yeydigan, xoh kiyadi- 
gan narsa bo'lsin xushfe’llik bilan, go‘zal odob bilan qab- 
ul qilib ol! Eringga tashakkur aytib, xushnudlik ko‘rsat. 
Zero baxtli hayot kechirmoqning yo‘li o‘z holiga shukr et- 
moqlikdir. Holiga shukr etmagan, o ‘z nafsini tiymagan 
kishida ko‘ngil huzuri, qalb rohati bo'lmaydi!
2. Eringga itoat qil, qil degan ishini qil, qilma degani- 
ni qilma! Ya’ni ering bilan suhbatlashganda, muloqotda 
bo‘lganda, itoatli bo'lishingni, uning so‘zlarini odob bilan 
tinglab, ado etishingni sening so'zlashib, quloq solishing- 
dan tushunib oladigan bo'lsin. Shunda Alloh Taolo sen- 
dan xushnud va uyingiz saodat nuridan porloq bo'ladi.
3. Eringning ko'zi tushadigan joylarga yaxshi e’tibor 
ber! Ya’ni uying ichini, tashqarisini nihoyatda toza tut. 
Shunday qilki, xojangning ko'ziga bir chirkin yer 
ko'rinmasin.
4. Ust-boshingni toza tut. Ering faqat xush bo'yni 
sezsin, dimog'iga yomon hid kelmasin. Chunki yomon 
hidlar ering ko‘z o'ngida sening obro'yingni tushuradi. 
Sendan irganishiga sabab bo'ladi. Shuni yaxshi bilgilki, 
tozalik va zaiflik eng yaxshi narsalardir, inson ko'ziga 
xush ko'rinish shular bilandir.
5. Ovqatni vaqtida tayyorla. Ya’ni ovqatlanish vaqti­
ni hech qachon kechiktirma. Ering qachon ovqatlanish- 
ga o'rgangan bo'lsa, o'sha paytga ovqatni tayyorlagin. U 
kelishi bilan darhol dasturxon sol. Shuni yaxshi bilgilki, 
ochlik insonning tez jahlini keltiradi.
6. Uyqu vaqtini, uyg'onish paytini yaxshi bilib ol! 
Ya’ni uning qachon uyquga yotish payti bo'lsa, o'rnini 
tayyorlab qo'y. Zero, uyqusizlik insonni xafaqon etadi.
И6

---

Asablari buzuq, xafaqon odamlaming ehtirosi, muhab- 
batini sekin-sekin so‘ndiradi.
7. Xojangning moli va ashyosiga juda e’tiborli bo‘l! 
Ya’ni xojangning mol-dunyosi senikidir. Eming mol- 
dunyosini isrof etmaslik, ish bilish va qadriga yetish de- 
makdir.
8. Eringning qarindoshi va yaqinlariga hurm at 
ko‘rsat! Ya’ni xojangning qarindoshlari va yaqinlariga 
hurmat — xojangning e’tiborini qozonmoq demakdir. 
Ularni hurmat qilish, xojani hurmat qilish demakdir. Bu 
esa qadr va e ’tibor qozonmoqdir.
9. Eringning sirini boshqalarga aytma! Ya’ni eringning 
ba’zi sirlarini bilgan vaqtingda, ehtiyot b o lib , uni saqla, 
birovlarga aytib yurma. Agar aytib qo‘ysang, ishonchini 
yo‘qotasan. Bunda tuzayotgan oilangiz buziladi.
10. Eringning dinga to ‘g‘ri keladigan barcha 
buyruqlarini ado qil! Ya’ni xojangning dinga uyg‘un 
bo’lgan buyruqlarini bajarishda tanbal bolm a. Hech qa- 
chon unga nisbatan itoatsiz bir harakat bo‘lmasin. Agar 
shunday bir harakat bo‘lsa, senga kin saqlab, oxiri 
dushman bo‘ladi. U senga dushmanlik yo‘lini tutsa, Sen 
zarar ko‘rasan va qo‘lingdan hech narsa kelmaydi.
Shuni yaxshi bilib olginki, xojang xafa bo'lganda, sen 
nash’ali, xursand bo’lishdan, u xursand bo ‘lganda, sen 
xafa ko‘rinishdan juda ehtiyot bo'lgin. Chunki uning xafa 
bo‘lganida sening xursand ko‘rinishing, uning quvonchli 
bo‘lgan vaqtlarida, sening g’amgin bo‘lishing, unga ham- 
dard boMmaslik kabi bir qusurni o‘rtaga tushiradi. Bu esa 
fahmsiz va tarbiyasi yomon odamlarga munosib ishdir.
Bu sen kabi yuksak bir tarbiya ko‘rgan, aqlli va oqila 
xotinlarga munosib emas.
Bolajonim! Eringga qanchalik ko‘p sevgi va hurmat 
ko‘rsatsang, o ‘zing shunchalik muhabbat va hurmatga 
erishasan. Aytganlarini qanday bajarsang, so’zlarini 
tinglasang shu darajada muhabbat va hurmatga sazovor 
bo’lasan.
Farzandim! Shuni yaxshi bilgilki, bu o ‘gitlarimni 
o ‘miga qo‘yib bajarib, keragichalik amal qilib, o ‘zing- 
ning shaxsiy istak va orzularingga erishishing uchun, 
ering ham o ‘z istaklariga erishish kerakdir. Ering-xo- 
jangning istaklarini o ‘zingning orzu-istaklaring, deb bil- 
sang, u holda, bu o'gitlarimga amal qilgan bo'lasan!»
117

---