Pul, kredit va banklar

13.2. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari  

---

 
Tijorat banklarining aktiv opertsiyalari – bu banklarning passiv operatsiyalari 
natijasida  shakllantirilgan  mablag‘larini  iqtisodiy  jihatdan  daromad  (foyda)  olish 
maqsadida  turli  maqsadlarga  joylashtirish  va  likvidligini  ta’minlash  bilan  bog‘liq 
operatsiyalardir. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari ularning faoliyatida juda 
muhim  hisoblanadi.  Chunki  ular  ushbu  operatsiyalar  orqali  daromadlarni 
shakllantiradilar  va  aktiv  operatsiyalar  doimo  ma’lum  darajada  risk,  ya’ni 
qarzdorning defolti (to‘lovga qobiliyatsizlik)  bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Tijorat banklari aktiv operatsiyalari iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra: 
-ssuda operatsiyalari (kreditlash); 
-hisob – kitob operatsiyalari; 
-kassa operatsiyalari; 
-investitsiya va fond operatsiyalari; 
-valyuta  operatsiyalari  va  kafolatlar  berish  bilan  bog‘liq  operatsiyalardan 
iborat.    
Ssuda  operatsiyalari  orqali  banklar  mamlakatdagi  faoliyat  yuritayotgan 
mulkiy  shaklidan  qat’iy  nazar  barcha  xo‘jalik  sub’ektlariga  tegishli  kerditlarni 
beradi. Ma’lumki, bank kreditlari bir yilgacha  – qisqa muddatli, bir yil va undan 
ko‘p davrga – uzoq muddatli kreditlarga bo‘linadi.  
Hisob  –  kitob  operatsiyalarida  banklar  mijozlarning  topshiriqlariga  asosan 
turli maqsadlarga ularning hisobvaraqlarini debetlash orqali o‘tkazadi, shuningdek, 
ssuda  operatsiyalari  ham  bevosita  kredit  oluvchining  ssuda  hisobvarag‘ini 
debetlash orqali amalga oshiriladi. 
Investitsiya  operatsiyalarida  banklar  ho‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar  va 
davlatning  qimmatli  qog‘ozlariga  moliyaviy  mablag‘larni  joylashtiradi.  Albatta 
ushbu  operatsiyalar  banklar  uchun  ma’lum  darajadagi  riskli  operatsiyalar 
hisoblanib, banklarning foydasini shakllantirishga xizmat qiladi. 
Fond operatsiyalarida banklar qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar bajarish 
bilan  birga,  fond  birjalarida  oldi  –  sotdi  qilinadigan  qimmatli  qog‘ozlar  va 
veksellar bilan operatsiyalarni amalga oshiradi.  
Banklar kassa operatsiyalari orqali mijozlarga naqd pullarni berish va ulardan 
naqd pullarni qabul qilish bilan bog‘liq ishlarni amalga oshiradi.  
Banklarningvalyuta  operatsiyalaribevosita  xorijiy  mamlakatlar  milliy 
valyutasini oldi – sotdisi bilan bog‘liq operatsiyalar hisoblanib, milliy valyutaning 
xorijiy valyutalarga nisbatan kursini o‘zgarishi hisobiga foyda yoki zarar ko‘rishi 
mumkin. 
Banklar yirik va yuqori darajadagi to‘lov qobiliyatiga ega moliyaviy muassasa 
sifatida  kompaniya,  korporatsiya  va  boshqalarga  uchinchi  shaxs  sifatida