Pul, kredit va banklar

 
 
 
Pul a yl anm asi  tarki bi 
 
Chizmadan ko‘rinib turganidek, pul aylanmasini to‘rtta yo‘nalishga ajratish mumkin.  
Birinchi  yo‘nalish,  pul  mablag‘lari  shakliga  ko‘ra,  naqd  pulli  aylanmasi  va  naqdsiz  pul 
aylanmasidan tashkil topgan.  
Ikkinchi  yo‘nalish, pul aylanmasida ishtirok etayotgan sub’ektlar joylashuviga ko‘ra, bir 
shahar ichidagi va shaharlararo pul aylanmasidan iborat.  
Uchinchi yo‘nalish, pul funktsiyalarining namoyon bo‘lishiga qarab muomala vositasi va 
to‘lov vositalarini o‘z ichiga oladi.  
To‘rtinchi yo‘nalish, tovar – pul munosabatlarining aks etishiga ko‘ra, tovarli pul oboroti 
va tovarsiz pul oborotlari ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 
Pul aylanamasi tarkibida naqd pulli yoki naqd pulsiz hisob – kitoblar hajmining past yoki 
yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi.  Xususan, ular quyidagilardan iborat: 
 – mamlakatning ijtimoiy  – iqtisodiy rivojlanish holati, aholining ma’naviy, iqtisodiy va 
huquqiy ongi; 
 – milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlik darajasi; 
 –  mamlakat  bank  tizimining  rivojlanganlik  darajasi  va  unga  aholi  ishonchining 
musthkamligi; 
 – real sektorning rivojlanganligi va iqtisodiyotning raqobatbardoshligi; 
 –  Markaziy  bankning  pul  –  kredit  siyosatini  amalga  oshirish  bo‘yicha  mustaqilligining 
ta’minlanganlik darajasi. 
Naqd pul va naqd pulsiz hisob – kitoblari o‘rtasida juda  yaqin bog‘liqlik mavjud bo‘lib, 
naqd  pullar  naqdsiz  pul  ko‘rinishiga,  naqdsiz  pullar  naqd  pul  ko‘rinishiga  o‘tish  orqali  ular 
doimiy  ravishda  bir  –  birini  to‘ldirib  turadi.  Masalan,  korxona  va  tashkilotlarning  bankdagi 
naqdsiz  pullari  ishchi  xodimlarga  naqd  pul  va  unga  tenglashtirilgan  mablag‘lar  ko‘rinishida 
beriladi.  Aholining  qo‘lidagi  naqd  pullar  esa  banklarga  omonat  sifatida  qo‘yilganda  banklar 
uchun kredit resursi sifatida naqdsiz pul ko‘rinishida maydonga chiqadi. Shu tariqa naqd pul va 
naqd pulsiz aylanmalar bir – biriga chambarchas aloqadorlikda amal qiladi.