Pul, kredit va banklar

Tijorat banklariga nisbatan o’rnatilgan majburiy zaxira siyosati. Markaziy 
bankning  pul  –  kredit  siyosatini  asosiylaridan  biri  tijorat  banklariga  o’rnatgan 
majburiy  zahiralar  siyosati  hisoblanadi.  Markaziy  bank  ushbu  siyosati  orqali, 
birinchidan  banklarning  resurslarini  chegaralashi  natijasida  iqtisodiyotda  pul 
massasini  tartibga  soladi,  ikkinchidan  bank  iqtisodiy  jihatdan  to’lovga  layoqatsiz 

---

holatiga  tushib  qolgan  paytda,  qisman  bo’lsada  uning  mijozlarining  manfaatlarini 
himoya qiladi. 
Tijorat 
banklari 
majburiy 
zahiralarga 
mablag’ni 
«O’zbekiston 
Respublikasining  Markaziy  banki  to’g’risida»  gi  Qonunning  28  –  moddasi, 
«Banklar  va  bank  faoliyati  to’g’risida»  gi  Qonunning  24  –  moddasiga  asosan 
Markaziy  bank  tomonidan  2000  yil  25  martda  ishlab  chiqilgan  «Banklar 
tomonidan Markaziy bankda majburiy zaxiralarni deponentlash tartibi to’g’risida» 
gi 449 – sonli Nizom asosida o’tkazadi. 
Majburiy  zaxiralarning  ob’ektlari  bo’lib,  tijorat  banklari  tomonidan  jalb 
qilingan  mablag’lari  hisoblanadi.  Banklar  chet  –  el  valyutasidagi  mablag’lar, 
jismoniy  shaxslar  depozitlari,  depozit  va  jamg’arma  sertifikatlari,  ipoteka 
obligatsiyalari  chiqarish  yo’li  bilan  jalb  qilingan  mablag’lar  hisobidan  zahiralarni 
amalga oshirmaydi.  
Banklar yoki ularning filiallari har bir oy boshlangandan so’ng uch ish kuni 
mobaynida Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmasiga bank rahbari va bosh 
buxgalteri  imzolagan  majburiy  zaxiralar  hisob  –  kitobini  taqdim  etadi.  Bunda 
bankning  jalb  qilingan  mablag’larining  hajmi  oshishi  natijasida  zaxiraga 
qo’shimcha o’tkazish yoki jalb qilingan mablag’lar hajmining kamayishi natijasida 
oldin zaxiraga o’tkazilgan summaning bir qismini qaytarish zarurligi ko’rsatiladi.  
Markaziy  bankning  hududiy  Boshqarmalari  har  oyning  8  –  kunigacha 
banklar  tomonidan  majburiy  zaxiralarni  deponentlashga  doir  talablar  bajarilishi 
to’g’risida hisob – kitobni Markaziy bankka taqdim etadi. 
Tijorat  bankida  majburiy  zaxiralar    summasi  10309  –  «Markaziy  bankdagi 
majburiy  zaxira  hisobvarag’i»  da  hisobga  olinadi.  Markaziy  bankda  esa  ushbu 
summa 21312 – hisobvaraqda yuritiladi.  
Markaziy  bank  o’z  faoliyatini  boshlagandan  buyon  mamlakatda  samarali 
majburiy zaxiralar siyosatini olib bormoqda, buning natijasida tijorat banklarining 
jalb  qilingan  mablag’lariga    nisbatan  o’rnatilgan  majburiy  zaxiralarining  me’yori 
pasayib borish tendentsiyasiga ega bo’lgan.