Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

135-rasm. Nanostrukturalangan va oddiy titandan tayyorlangan 
implantatlar: A- Timplant (Chexiya) firmasi tayyorlagan stomatologik 
implantatlar; Nanoimplant
®, 
d=2.4mm; Timplant , d=3.5 mm; B- umurtqa 
pog'onasini korreksiya qiladigan implantatlar.
Afsuski, nanostrukturalangan titan o‘zining xossalari bo‘yicha orga- 
nizmning har qanday to‘qimalaridan, jumladan suyak to‘qimalaridan 
ham ancha farq qiladi.
Titanli implantatlarni biologik mosligini qanday ko‘tarish 
mumkin? Bu muammoni yechishni bir varianti, implantatlarni sirtiga 
maxsus ishlov berish {modifikatsiya). Dastlab, implantatlarni sirtiga g‘o- 
vakli va g'adir-budirlik beriladi. Keyin uni ustiga xossalari bo‘yicha odam- 
ni suyak to‘qimasini xossalariga yaqin turadigan qoplama bilan qoplanadi.
Bunday qoplama asosini hayvon kollagenlari va gidroksiapatitni 
sintetik nanostrukturalari tashkil qiladi. Bundan tashqari, kompozitsion
243

---

materialga (preparatga) biologik fool moddalar, o‘stiruvchi faktor va 
adgeziya faktorlari kiritilishlari mumkin. Ular suyak to‘qimasining normal 
faoliyatini va shikastlangan suyakni tezda bitib ketishini ta’minlaydi.
Implantatlarga qoplama sifatida uglerodli nanotrupkalar va fulleren 
saqlagan materiallar ham ishlatiladi. MaMumki, uglerod tirik organizm- 
larni asosiy elementlaridan biri va sezilarli salbiy reaksiya chaqirmasligi 
kerak. Hayvonlarda o‘tkazilgan tajribalarda uglerodli plyonkalar yaxshi 
biologik moslikka ega ekanligini ko‘rsatgan.
Metallardan farqli o‘laroq, tirik to‘qima va qon bilan o‘zaro 
munosabatga kirgan uglerodli nanostrukturalar organizmni zaharlovchi 
faol ionlar hosil qilmaydi. Hatto, implantatdan ajralganda ham yetarli 
darajada katta oMchamga ega bo‘lgan uglerodli zarrachalar organizmda 
immun reaksiya chaqirmaydi. Ba’zi bir metallardan tibbiyot amaliyotida 
foydalanishni istiqbolli sohasi, ulami oldingi shaklni «eslab qolishiga» 
asoslanadi. Bu xususiyat birinchi marta, o'tgan asmi 50-yillarida oltinni 
kadmiy bilan qotishmasida sezilgan: qotishma past haroratda 
deformatsiyaga uchragan va kritik haroratgacha isitilganda yana eski 
holatiga qaytgan. Bu hodisa shaklni eslash samarasi deb nom olgan.
XX asmi oxiriga kelib, shaklni eslash samarasi 20 dan ko‘proq 
qotishmalarda topilgan. Shular orasida eng ko‘p tarqalgan va qayta tiklash 
tibbiyotida keng ishlatiladigan nikelni titan bilan qotishmasi nitinol 
hisoblanadi. Nitinoldan fiksatorlar va bo‘g‘inlar uchun skobalar, tomirlami 
ichidagi yupqa devorlar, tibbiyot instrumentlarini ishchi qismlarini 
tayyorlash mumkin (136-rasm). Bu qotishmalami foydali xususiyati 
shaklni eslash samarasi bilan birga yuqori darajada egiluvchanligidir.