Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

105-rasm. Uglerodni nanobo 'lakchalari bilan ishlov berilmagan
«ikkinchi avlod» bargining ко 'rinishi (strelka bilan nanobo 'lakchalar 
ко ‘rsatilgan).
Nanobo4 lakchalami xavfliligi qaysi xususiyatlarida namoyon 
boMadi?
Birinchi navbatda bu xususiyatlar:
- nanoboMakchalar sirtqi maydonining hajmga nisbatan juda 
kattaligi;
- yuqori darajada reaksion qobiliyati;
- nanobo Makchalarni eruvchanligining oshishi;
- nanoboMakchalami yuqori darajada katalitik va adsorbsion 
xususiyatlari;
- nanoboMakchalami atrof-muhitda va ozuqa zanjirida to‘planishi 
(akkumulatsiyasi);
- nanoboMakchalami to‘qima to'siqlarini teshib o‘tib, jigar, miya, 
o‘pka, buyrak va boshqa hayotiy muhim organlarga kirish imkoniyati;
- nanoboMakchalami biologik membranalarga ulami o‘tkazuv- 
chanligini buzib, kirib olish imkoniyatlari;
199

---

- nanobo4 lakchalami hujayralarda biologik o‘zgarishlarga uchrashi- 
ni pastligi va organizmdan chiqib ketishini juda sekinligi;
-
nanobo‘lakchalami 
biomakromolekulalar 
va 
subhujayrali 
stmkturalar o‘zaro munosabatlarini oldindan bashorat qilib bo‘lmas!igi.
Odamzod o‘zining butun tarixiy davrida dengiz va okeanlarda 
otiladigan vulqonlar, atmosferaga otilib chiqadigan cho‘l va sahrolami 
changlari, mikroorganizmlar, o‘simliklar va suvda hamda quruqlikda 
yashovchi hayvonlar chiqaradigan nanobo1 Iakchalarida «cho‘milib» 
kelmoqda. Keyingi ikki asr mobaynida, inson hayotiga shiddat bilan 
kirib kelayotgan va qaytmas tabiiy nanobo4 lakchalarga atmosferada, 
suvda va tuproqda olib borilayotgan har xil tog‘-kon ishlari, metal- 
lurgiya, kimyo va boshqa ishlab chiqarish sohalari hamda y o i qurilish 
va avtotransport, kosmik parvozlar hosil qiladigan nanoboiakchalar 
ham kelib qo‘shildi. Mana endigina nanotexnologiyani rivojlanib 
borayotganligi tufayli bunga e ’tibor bilan qaralmoqda. Olimlar, 
nanobo1 lakchalami 
yonish jarayonining 
ba’zi 
bir o‘ta 
xavfli 
mahsulotlami bog‘lab olishi va bir joydan boshqa joyga tashish 
xususiyatlarga ega ekanligini aniqladilar. 0 ‘tkazilgan mediko-ekologik 
tadqiqotlar 
natijasida, 
qattiq 
chang 
nanobo4 lakchalarini 
odam 
salomatligiga zarar yetkazishi aniqlangan. Bunday bo‘lakchalami uzoq 
vaqt davomida ta’sir etishi, yurak-qon tomir kasalliklarini va boshqa 
kasalliklami ko‘paytirish xavfi borligi aniqlangan.