Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

6. DNK asosida sun’iy nanomateriallar
Transplantatsiyani (ko‘chirib o‘tkazish) tezkorlik bilan rivojlanib 
ketishi, donor organlami va biologik to‘qimalami yetishmasligiga olib 
keldi. Shuning uchun ham, xususiyatlari maksimal darajada tabiiyga 
yaqinlashgan mukammal sun’iy biologik to‘qimalar yaratish juda 
dolzarb muammo bo‘lib qoldi. Bu muammoni yechishda, tirik 
organizmlarga 
ko‘chirib 
o‘tkazilishga 
moMjallangan 
organlami 
(implantlami) yuqori darajada mustahkamligini va egiluvchaniigini 
ta’minlash asosiy vazifaga aylandi. Elastiklik (egiluvchalik) implantatga 
yuqori darajada mexanik ta’sir o‘tkazilganda, paydo boMadigan 
shamollash jarayonlarini oldini olishga moMjallangan. Bugungi kunda, 
tirik organizm to'qimalariga xos boMgan mustahkamlik bilan 
egiluvchanlik xususiyatlarini sun’iy materiallarda bir vaqtni o‘zida 
paydo qiiish, umuman mumkin boMmagan muammo hisoblanadi.
D. Spinks rahbarligida Avstraliyada va Koreyada faoliyat olib 
borayotgan olimlar, bu muammoni yechimidan bir variantini topishga 
erishdilar. Ular transplantatsiya qiiish maqsadida, mexanik xossalari 
biologik to‘qimalami xossalariga o‘xshagan yangi material yaratishga 
erishdilar. Yaratilgan material 
DNK spirallari bilan uglerodli 
nanotrubkalami mustahkam kompozit sistemasidan iborat (58-rasm).
Uglerodli nanotrupkalar DNK spirali bilan butunlay «o‘rab» 
chiqiladi va ulami kalsiy ioni saqlagan maxus suyuqlikka joylashtiriladi. 
Bunday 
suyuqlikda 
DNK 
spirallari 
bilan 
o'ralgan 
uglerodli 
nanotrubkalardan gelsimon massa shakllanadi. Hosil boMgan gelni xuddi 
sintetik tolaga o'xshatib cho'zish, o'rash va to‘qish mumkin. 
Nanotmbkalar va DNKdan 
hosil boMgan tola qurigandan keyin, 
qalinligi 50 nm boMgan nanotolalardan to‘qilgan tarmoq shakliga kirib 
qoladi. Bunda, har bir tola g'ovak strukturaga ega boMadi.
93

---

58-rasm. Uglerodli nanotrubkalar va DNK molekulasidan (rasmda chapda) 
tayyorlangan sun 'iy nanotolani (rasmda о ‘ngda) olish chizmasi.
Ammo tibbiyot amaliyoti uchun yanada mustahkamroq va qalinroq 
nanotolalar kerak. Bu tolalarni xususiyatlarini qanday o‘zgartirish 
mumkin? Bu vazifa ham muvaffaqiyatli 
yechildi. Tadqiqotchilar 
nanotolalami qalinligini va mustahkamligini boshqarish usulini o‘ylab 
topdilar. Agar qurilgan tola kalsiy xlorid eritmasiga solib yuvilsa, DNK 
molekulalarini yanada bir-biriga «tikilishi» sodir bo‘ladi. Natijada 
nanotolalar qalinlashadi va mustahkamlashadi. Mana shu yo‘l bilan 
olingan nanotolalar o‘zlarining xususiyatlari bo'yicha oqsil tabiatli 
tolalarga yaqin va ular mushak, arteriya, teri, tog‘ay kabi organlami 
mustahkamligini va egiluvchanligini ta’minlab beraoladi.
Shuning uchun 
ham DNK va uglerodli nanotrubkalardan 
tayyorlangan sun’iy nanotolalar kelajakda har xil sun’iy implantantlar 
yaratishda ishlatilishiga hech shubha yo‘q.