Q. J. Mirzaev, E. Sh. Shavqiev,B. K. Janzakov innovatsion iqtisodiyoT

I.Innovatsiyalar diffuziyasi klassik nazariyasi yoki bozorga kirishning diffuziya modeli.
II.Djeffri Mur⁹¹ning “jarlik”nazariyasi.
I. Innovatsiyalar diffuziyasi nazariyasiga ko‘ra bozorga kirishning diffuziya modeliga asosan yangi mahsulotni bozorga qabul qilish jarayoni yangi mahsulot sotilishini boshqaradigan hamdaiste’molchilar o‘rtasidagi uzoq muddatli va uzluksiz kommunikatsiyalar jarayoni sifatida ko‘rib chiqiladi. Bozorga kirishning diffuziya modeli ikki xil nazariyaga asoslanadi:
1. E.Rodjers⁹²ning diffuziya nazariyasi.
2. Frenk Bass⁹³ning diffuziya nazariyasi.
E.Rodjers tomonidan ilgari surilgan diffuziya nazariyasida iste’molchilar besh xil toifaga ajratib ko‘rsatiladi. Bunda eng muhimi E.Rodjers har bir iste’molchi segmentini alohida nomlaydi va toifalar o‘rtasidagi salmog‘i bo‘yicha quyidagicha taqsimlaydi:

1. 
   2,5foiz– novatorlar (yangilik yaratuvchilar);
   
2. 
   13,5foiz– ilk izdoshlar (yangilikka intiluvchi yuqori avtoritetli insonlar);
   
3. 
   34foiz– ilk ko‘pchilik (yangilik va yangi texnologiyalarni birinchi bo‘lib qabul qilishni istamaydiganlar, ammo iqtisodiy samara nuqtai nazaridan uni qabul qiladiganlar);
   
4. 
   34foiz– kechki ko‘pchilik (yangilikka ishonchsizlik bil­di­ra­­diganlar, bu sohadagi biron-bir muhim qarorni qabul qilishda faol bo‘lmagan, ammo ular muhimlik nuqtai nazaridan kechikib bo‘l­sa­da qo‘shiladiganlar);
   
5. 
   16foiz– konservatorlar (eskilik traditsiyasi taraf­dor­la­ri, yangilikni qabul qilishga qarshilik ko‘rsatuvchilar).
   

Shuningdek, ushbu taqsimotda har bir muayyan mahsulot toi­fa­­si uchun bu qiymatlardan u yoki bu tomonga sezilarli farq qilishi mumkinligi ilmiy asoslangan.
Frenk Bass tomonidan ilgari surilgan bozorga kirishning dif­fuziya nazariyasiga ko‘ra (Bass modelida) innovatsion mah­su­lot­ning bozorga kirish jarayonida iste’molchilar sonini o‘sishi ikki xil samara bilan belgilanadi, ya’ni:
1. Reklama samarasi (innovatsiyani reklama qilish nati­ja­si­da).
2. Shaxs­lararo kommunikatsiya samarasi.
Shu bilan birga F.Bass modelida E.Rodjers modelidan farqli ravishda iste’molchilar ikki toifaga bo‘linadi:

1. 
   Ilk marta yangi mahsulotni sinab ko‘radiganlar, ammo mahsulot to‘g‘risidagi ma’lumotni reklama manbaalaridan oladi­gan­lar.
   
2. 
   Yangi mahsulot to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bevosita birinchi manbaalardan biladiganlar va shu asosda ish yuritadiganlar (bu holatda reklama ahamiyati ancha pasaytirilgan bo‘ladi).
   

Bularning barchasi bozorga kirishning diffuziya modelida o‘ziga xos yondashuvlar mavjudligini belgilab beradi.
II. DjeffriMurning “jarlik” nazariyasidailkbozor (novatorlarvailkizdoshlar) vaasosiybozor (ilkko‘pchilik, kech­kiko‘pchilikvakonservatorlar) ularningehtiyojlarivaxohish-is­tak­laribir- biridanfarqqiladiganvaularo‘rtasidahechqandaykommunikatsiyabo‘lmaganxaridorlarbilantavsiflanishinazardatutiladi.Shusababdan (firmaning) ilkbozordagimarketingusulialbattahukmronlikqilinadiganbozordaqo‘llanayotganmarketingharakatlaridanfarqqilishizarur. Agarda (firma) o‘ziningmarketingstrategiyasidajiddiyo‘zgarishlarniamalgaoshirmasa,yangimahsulotsotishningsezilarliqisqarishiehtimoliyuqoribo‘ladi.
DjeffriMurning nazariyasiga asosan asosiybozorgachiqishrejasiga ko‘ra quyidagialohidadasturlarishlabchiqishni taklif etadi:

• 
  innovatsion mahsulotning yagona identifikatsiyalangan iq­tiso­­­­diy xaridorini tanlash (bozorni segmentlash);
  
• 
  innovatsion mahsulot xarid qilishning iqtisodiy oqi­batlari yoki hal qiluvchi xarid omilini aniqlash;
  
• 
  maqsadli xaridorga tugallangan yechim taklif etish (to‘ldi­ril­gan tovar);
  
• 
  tovar uchun to‘ldiruvchi yaratish maqsadida hamkor va itti­foq­chi­lar jalb qilish;
  
• 
  innovatsion tovar uchun distributsiya ishlab chiqish;
  
• 
  innovatsion mahsulot uchun narx shakllantirish strategiyasini tanlash;
  
• 
  raqobatni baholash;
  
• 
  joylashtirishni amalga oshirish;
  
• 
  keyingi maqsadli xaridorlarni aniqlash va boshqalardan ibo­rat.
  

Umuman, asosiy bozorga innovatsion mahsulot bilan chiqishda marketologlar to‘g‘ri kommunikatsion kanal tanlashi lo­zim.Innovatsiya haqida axborot uzatish uchun to‘g‘ri keladigan ikki­ta kanal mavjud.Birinchi kanal bu – ishbilarmonlik matbuoti. Ish­bi­­larmonlik matbuotining kommunikatsiya vositasi sifatida mu­him ustunligi unga nisbatan deyarli barcha ishbilarmonlik vazi­yatlarida axborot uzatish darajasining yuqoriligidan iborat. Ishbilarmonlik matbuotiga qo‘shimcha ravishda axborot tarqatish uchun ikkinchi kommunikatsiya kanali - «vertikal media», ya’ni tarmoq yoki ixtisoslashgan ommaviy axborot vositalari tomonidan turli xildagi forumlar – tarmoq ko‘rgazmalari, anjuman va konferensiyalar bo‘yicha axborotlarni uzatishga xizmat qiladi.
Innovatsion iqtisodiyotda yuqori texnologik mahsulotlar xaridorlarining xususiyatlarini shakllantirishda innovatsion mahsulotlar narxini belgilash muhim hisoblanadi.
Innovatsion mahsulotlar narxini shakllantirishda ikkita asosiy tizimi xarakterlidir:
1. Talab va taklif o‘zaro munosabatlari asosida faoliyat ko‘rsatadigan bozor narxi.
2. Davlat tomonidan markazlashgan narx.
Bunda xarajatlar bo‘yicha innovatsion mahsulotlar narxini shakllantirish doirasida ishlab chiqarish xarajatlari va muomala xarajatlari narxni shakllantirishga asos qilib olinadi. Innovatsion mahsulotlar narxini shakllantirish tizimini shartli ravishda oltita bosqichga ajratish mumkin:
1. Narx siyosati maqsadlarini belgilash.
2. Firma tovarlariga talabni aniqlash.
3. Xarajatlarni baholash.
4. Raqobatchilarning tovarlari va narxlarini tahlil qilish.
5. Yakuniy narx hajmini belgilash.
6. Narxlarni davlat tomonidan tartibga solish choralarini hisobga olish.
Narx shakllantirish tiziminibirinchi bosqichida– narx siyosati maqsadlarini aniqlash, ya’ni firmalar (korxona va tashkilotlar)“o‘z tovarlarining narx siyosati yordamida nimalarga erishish maqsadga muvofiq?” degan savolga javob berishda namoyon bo‘ladi.Narx siyosati maqsadini aniqlashda innovatsion mahsulotlar bozorlarda samarali faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash, foydani maksimallashtirish, tovar aylanmasini maksimal darajada kengaytirish, sotuvni optimal oshirish, qimmat narx belgilash evaziga "bozor qaymog‘ini olish" kabilar alohida ajralib turadi.