Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

2.2. CHFXJARAVTY M O Y L A N ISH
('hfK 'iuvIy inoyliinlslulii Ishqalanuvchi yuzalar jud a yupqa (<0,1 
iiikni) шоу qatlnin Mian ajralgan bo'ladi.
Chegaraviy moylanish mcxanizmi murakkab jarayon hisoblanadi, 
cliunki moy qatlam i yupqalashganda u hajmiy xossalarini yo‘qotadi, 
jtimladan, qattiq sirtning m olekular m aydoni t a ’sirida m oy hara- 
katlana olmaydigan holga kelishi m um kin. Shuningdek, moy ishqa- 
lanish yuzalari bilan fizik va kimyoviy ta ’sirlashib ularning xossalarini 
kcskin o'zgartiradi.
M olekular-m exanik ishqalanish nazariyasiga k o ‘ra m oylanish sa- 
inarasi ikki hodisaga bog‘liq: birinchidan m oy ishqalanuvchi yuza- 
larning adgezion ta ’sirlashish kuchlarini ozaytiradi, ikkinchidan 
elastik va plastik deformatsiyalanishga qarshilikni kam aytiradi. Moy 
ishqalanish sharoitini yaxshilaydi, musbat gradient yaratadi, kabi

---

friksion ko ‘rsatkichlar qiymati ozayib m olekulararo t a ’sirlashuvdagi 
urinm a kuchlanishni kamayishiga sabab bo'ladi.
N atijada, chegaraviy moylangan qism larda moysiz ishqalanishga 
nisbatan qarshilik kuchi 2—10 m arta, yuzalar yeyilishi yuzlab 
m arotaba kamayadi.
Chegaraviy m oylanishda m oy m aterialining m olekulalari qattiq 
yuzaga tik holatda b o 'lad i (2.1-rasm).
2.1-rasm. Chegaraviy moylanishda jismlarning sirpanish chizmasi: 
a—ideal yuzalaming moylanishi; b—haqiqiy yuzalaming tutashishi;
A—yuklanuvchi uchastkalar; B—bevosita tutashgan uchastkalar.
T adqiqotlar m a’lum harorat va bosim uch un moy (parda) qat- 
lam ning kritik qalinligi hkr mavjudligini, qatlam qalinligi kritik qiy- 
m atdan kamaysa moyli sirpanish buzilishini ko'rsatadi.
M oylarning qovushqoqligi har bir ishqalanish qism i uchun 
optim al bo'lishi va issiqlik ko'rsatilganda kam o'zgarishi kerak.

---

Chegaraviy m oylanishda sirtlarning yuklam a ostida tutashgan 
yuzalarining eng yaqinlashgan joylari elastik va plastik deform atsiya- 
lanadi. Bunday joylarda moy qatlam ining yaxlitligi buzilm agan holda 
sirtlar bir-biriga botishi mumkin. M asalan, konstruksion cho'yan 
detaining xo‘rdalangan sirtida g‘ovak antifriksion m ateriallarga shim - 
dirilgan m ineral moylar, grafit va m olibden-disulfidi ishqalanish 
yuzalarida chegaraviy moy qatlam hosil qila oladi.
2.3. KAFOLATLANGAN M OY QATLAM LI M O Y LA N ISH
Ishqalanish qism larida moy qatlamidagi bosim kattalashib tashqi 
yuklanishni yengib sirtlarni ajrata olsa, gidrodinam ik yoki gidrostatik 
moylanish yuz beradi. D etallar yuzasi bevosita tutashm aydi, ya’ni 
ular orasida doim iy moy qatlam i bo'lib, harakatga qarshilik kuchi 
asosan moy qatlam lari orasidagi ishqalanish kuchidan iborat xolos. 
Ishqalanish koeffitsiyentining, energiya sarfi va yeyilishning kamligi 
jihatidan bunday moylanish optim al sharoit hisoblanadi.
G idrostatik bosim maxsus qurilm alar vositasida ta ’m inlansa, 
gidrodinam ik bosim qism ning o ‘zida uning konstruksiyasi, moy 
xiisnsivnt i va ish rejimlariga bog‘liq holda tabiiy tarzda hosil bo'ladi.
Gidrostntik usulda ishqalanuvchi yuzalam i ajratishga yetarli 
bosim nnsos yordam ida hosil qilib turiladi (2.2-rasm ). M oyning 
podshipniklnrning yon tom onlaridan sizib chiqib ketayotgan qismi 
barobar nasos qismga haydab beradi.
G idrodinam ik bosim amalga oshishi uchun ishqalanuvchi qism 
konstruksiyasida ponasim on tirqish mavjud bo'lishi, m oy qovush- 
qoqligi va valning aylanish tezligi yetarli darajada bo'lishi kerak. 
Tirqishning m a’lum qiym atida m oy qovushqoqligi va tutash sirt­
larning nisbiy sirpanish tezligi qanchalik yuqori bo'lsa, qism ning 
gidrodinam ik m oylanishi shunchalik samarali bo'ladi. O 'rtach a holda 
gidrodinam ik m oylanish bo'lishi uchun tezlik 15 m /s dan yuqori 
bo'lishi kerak.
O 'rtach a holda gidrodinam ik moylanish bo'lishi uchun tezlik 
15 m /s dan yuqori bo'lishi kerak.

---