Q. Yu. Nazirov kamondan oʻq otish

TAYYORLIK DARAJASINI NAZORAT QILISH
Kamonchining tayyorgarligining barcha darajalarini toʻliq nazorat qilish uchun 
texnik va taktik harakatlarning yetakchi elementlarini, jismoniy va aqliy fazilatlarini, 
intellektual imkoniyatlarini aniqlash, shuningdek, tayyorgarlik tomonlarini miqdoriy 
baholashni oʻrnatish kerak. Ushbu sifat va miqdoriy xususiyatlarning barchasi 
kamondan oʻq otuvchilarning tegishli malakasi, mashgʻulot davri va bosqichi uchun 
qatʼiy ravishda farqlanishi kerak. 
IV.3. Shartlar.
Zamonaviy kamondan oʻq otishni oʻrganish tizimi turli xil mashgʻulotlarni oʻz 
ichiga oladi. Bular: jismoniy, texnik, taktik, psixologik va intellektual. Eng 
asosiylaridan biri bu sportchining sogʻligʻini yaxshilash, vosita fazilatlari va funksional 
imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilgan jismoniy mashqlardir. Ushbu turdagi sport 

---

63 
mashgʻulotlari muvaffaqiyatli mutaxassislik va yuqori sport yutuqlarining kaliti 
hisoblanadi.
Jismoniy tayyorgarlik darajasi oʻq otuvchilarning sport formasini shakllantirish 
va saqlash jarayoniga taʼsir qiluvchi obyektiv taʼsir qiluvchi omil hisoblanadi. 
Barcha sport turlari kabi kamondan otishda ham, jismoniy tayyorgarlikka katta 
ahamiyat beriladi, chunki bir xil harakatlarning bir xilda takrorlanishi bilan 
tavsiflangan otish mashqlari baʼzan mashgʻulot jarayoniga qiziqishni kamaytiradigan 
va mehnat qobiliyatini yoʻqotish belgilarining paydo boʻlishini tezlashtiradigan juda 
zerikarli ishga oʻxshab koʻrinadi. Shu bilan birga, avtomatlashtirilgan jarayonlar va 
vosita qobiliyatlari boyitilmaydi, aksincha, ularni yanada takomillashtirish 
imkoniyatlari kamayadi. Bu omil baʼzan mashgʻulotlarni davom ettirish bilan sport 
mahoratining oʻsishini toʻxtatishning asosiy sababi boʻlib, bir xil, monoton bajarilgan 
ishlar tufayli ortiqcha ishlash va faoliyatga qiziqishning yoʻqolishi sport natijalarining 
pasayishiga olib keladi. Shu munosabat bilan jismoniy tayyorgarlikning vazifalari va 
mazmuni sportning oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olishi hamda kamonchilarning 
sport faoliyati samaradorligini oshirishga qaratilgan boʻlishi kerak. Jismoniy tarbiya 
tizimi har tomonlama jismoniy tarbiya tamoyiliga asoslanadi. 
Kamonchilarning jismoniy tayyorgarligining asosiy vazifalari quyidagilardan 
iborat: 
 sportchining sogʻligʻini mustahkamlash va kamonchining tanasiga nisbatan 
katta oʻziga xos jismoniy yuklama-ninning salbiy taʼsirini oldini olish; 
 tananing funktsionalligini oshirish; 
 harakat malakalari doirasini kengaytirish; 
 otuvchining asosiy jismoniy sifatlari va qobiliyatlarini rivojlantirish: 
chidamlilik, kuch, egiluvchanlik, tezlik, chaqqonlik; 
 katta hajmli, yuqori intensivlik va ruhiy stress yuklariga tayyorgarlik, 
shuningdek, ulardan keyin tezlikda qayta tiklanish.

---

64 
Kamondan otish texnikasi va taktikasini takomillashtirish uchun zarur boʻlgan 
jismoniy imkoniyatlarni shakllantirish. Jismoniy tayyorgarlikning tarkibiy qismlari 
umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik. Bu qismlarning har biri oʻz vazifalari, 
vositalari, usullari, oʻziga xos xususiyatlariga ega.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik harakat sifatlarini har tomonlama rivojlantirishga, 
turli harakat qobiliyatlarini egallashga, organizmning funksional imkoniyatlarini 
oshirishga qaratilgan. Umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalaridan foydalanish tufayli 
oʻq otuvchilarning sogʻligʻini yaxshilash, shiddatli musobaqa va mashgʻulotlar 
jarayonida ularning mehnat qobiliyatini tiklash va oshirish, shuningdek, sportchining 
tanasiga mumkin boʻlgan salbiy taʼsirlarning oldini olish masalalari hal qilinadi. 
Umumiy jismoniy tarbiya vositalari — bu kamonchining asosiy harakat sifatlarini 
rivojlantirishga bevosita taʼsir koʻrsatadigan va uning harakat qobiliyatlari arsenalini 
boyitib turadigan turli xil mashqlar majmui hisoblanadi. Harakat sifatlari va 
malakalarining oʻzaro taʼsiri va oʻzaro bogʻliqligi tufayli umumiy jismoniy 
tayyorgarlik muvaffaqiyatli maxsus tayyorgarlikning asosi hisoblanadi. 
Kamonchilar jismoniy tayyorgarligining sogʻlomlashtiruvchi yoʻnalishi 
Kamondan otish bir qator xususiyatlar bilan tavsiflanadi, bu esa kamonchining 
sport faoliyatining oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda otuvchining tana 
funksiyasiga yuqori talablarni qoʻyadi.
Kamondan otishda otuvchining pozasi tik turgan odamning odatiy pozasidan 
sezilarli darajada farq qiladi. Kamonchi uchun "otishma-qurol" tizimining eng katta 
barqarorligi taʼminlanadigan ish pozitsiyasini yaratish kerak. 
Bu bir necha soat davomida mashq qilish kerak boʻlgan sezilarli mushaklar 
kuchini talab qiladi va bu albatta mushaklarda oʻzgarish hosil qiladi. Tibbiy 
maʼlumotlarini tahlil qilganda, u yoki bu darajada otuvchining turish holatiga qarab 
tana oʻzgarishi kuzatilgan: umurtqa pogʻonasining frontal tekisligida egriligi, 
yelkalarining assimetriyasi, yelka kamar mushaklari, tos suyaklari va boshqalar. 
Bir martalik mashgʻulot yukidan keyin ham, tana mushaklarining assimetrik statik 
kuchlanishi tufayli umurtqa pogʻonasining qoldiq egriligi tortishishdan keyin taxminan 

---

65 
1,5-2 soat davomida saqlanadi. Eng oddiy tiklanuvchi mashqlardan foydalanmasdan 
uzoq va monoton mashqlar natijasida umurtqa pogʻonasining oʻzgarishi kuzatiladi. Bu, 
koʻpincha, mushak apparati rivojlanmagan yosh otuvchilarda uchraydi.
Ayrim hollarda uzoq muddatli va tizimli mashgʻulotlar natijasida kamondan oʻq 
otuvchilar mushak-skelet tizimining boshqa oʻziga xos kasalliklari rivojlanishi 
mumkin. Ulardan eng keng tarqalganlari: tekis oyoqlar, (Ploskostо́p), deformatsiya 
qiluvchi artroz, siyatik, artrit, osteoxondroz, miyozit, paratenonit va boshqalar. 
Keng tarqalgan kasalliklardan biri vegetativ-qon tomir distoni — funksional va 
jismoniy tayyorgarlikning past darajasi fonida mashgʻulotlarning yuqori emotsional 
intensivligi va raqobatbardosh faoliyat natijasida qon tomir tonusining buzilishidir. 
Sportning oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda birga keladigan 
kasalliklarga turli xil shamollashlar ham kiradi, masalan: rinit, bronxit, pnevmoniya, 
tonzillit, faringit, oʻrta otit va boshqalar. Koʻpincha, sportchilar va murabbiylar, 
kamonchiga salbiy taʼsir koʻrsatadigan atrof-muhit omillarini eʼtiborsiz qoldirishsa, 
sanab oʻtilgan kasalliklar surunkali va jismoniy tayyorgarlikka aylanadi. Sportning 
oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda birga keladigan kasalliklarga turli xil 
shamollashlar kiradi: rinit, bronxit, pnevmoniya, tonzillit, faringit, oʻrta otit va 
boshqalar. Koʻpincha, sportchilar va murabbiylar kamonchiga salbiy taʼsir 
koʻrsatadigan atrof-muhit omillarini eʼtiborsiz qoldirishsa, bu kasalliklar surunkali 
holga kelib qolishi mumkin. 
Yuqorida aytilganlarning barchasi hisobga olgan holda, murabbiylar va 
sportchilar kamondan otish bilan shugʻullanishda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan 
salbiy oqibatlarni hisobga olishlari va albatta ularning oldini olishga harakat qilishlari 
kerak, shu jumladan mashgʻulotlar rejasida tanani sogʻlomlashtirish, jarohatlar va 
kasalliklarning oldini olishga qaratilgan zarur chora-tadbirlar aniq belgilanishi kerak. 
Salbiy taʼsirlarning oldini olish uchun toʻrt guruhga boʻlinadigan profilaktika 
choralarini qoʻllash kerak: 
 
oʻquv mashgʻulotiga kiritilgan tiklanish mashqlari toʻplami. 
 
asosiy mashgʻulotlardan keyin bajariladigan mashqlar toʻplami. 

---

66 
 
mustaqil (shugʻullanish) taʼlim. 
 
boshqa sport turlari: suzish, velosport, tennis, futbol va boshqalar. 
Ushbu chora-tadbirlardan oqilona foydalanish, shuningdek, kamonchi 
tanasining funksional tizimlari faoliyatining optimal darajasini tiklash bilan bogʻliq 
masalalarni hal qilishga imkon beradi, bu uning sport koʻrsatkichlarining yuqori 
samaradorligini taʼminlaydi, foydasiz mashq qilish holatini oldini oladi va uzoq vaqt 
davomida mashq qilish imkonini beradi. Bunda albatta yuqori sport shaklini saqlab 
qolish imkoniyati koʻpayadi.