Qabul qildi : H. Madaminov

4. Мобил алоқа тизимиларига ноқонуний киришдан мақсад ва эхтимолли.
Мобил алоқа тизимида узатиладиган маълумотга ноқонуний кириш қуйидаги мақсадларга эга:

• 
  жараёнларни бажариш устидан кузатув олиб бориш;
  
• 
  ўзгартиришларни киритиш;
  
• 
  маълумотларни ўчириш;
  
• 
  ёлғон маълумотларни киритиш;
  
• 
  кечиктириш;
  
• 
  ёзиш;
  
• 
  маршрутни ўзгартириш;
  
• 
  нусхалаш (аввал узатилган хабарлар­ни такрорлаш).
  

Ноқонуний кириш хавфларини амалга оширишнинг умумлаштирилган жараёни қуйидагилар билан характерланади:

• 
  умуман тизим ҳақида маълумотлар тўплаш;
  
• 
  мобил алоқа тизимидаги маълумот­ларни ҳимоя қилиш тизимини ўрганиш ва унинг заиф жойларини ажратиш;
  
• 
  ахборот технологиялари асосида маъ­лумотларни ҳимоя қилиш воситаларига таъсир кўрсатиш воситаларини таҳлил қилиш ва ишлаб чиқиш (ҳимоя восита­ларини енгиб ўтиш қонунбузар кучли ахборот технологияларга эга бўлган жойда амалга ошади);
  
• 
  маълумотга таъсир кўрсатиш восита­ларини ишлаб чиқиш;
  
• 
  тармоққа кириш, ҳимоялаш воси­таларини енгиб ўтиш ҳаракатлари ва тармоқ фойдаланувчиларининг ахборот ресурсига ёки умумий тармоқ ресурсига талаб қилинадиган таъсирни амалга ошириш.
  

Ноқонуний кириш икки босқичда амалга оширилади:

• 
  мобил алоқа тизими тўғрисидаги ҳамда унинг ичига ўрнатилган ҳимоя тизимлари тўғрисида маълумотларни тўплаш;
  
• 
  тизимга кириш ҳаракатларини амалга ошириш.
  

Умумий ҳолатда маълумотларни тў­плаш қуйидагилар билан амалга ошири­лади:

• 
  шерикларни йиғиш, телефон аппарат­ларига, телексларга уланиб, сўзлашув­ларни зимдан эшитиш;
  
• 
  йўқотилган йўриқномалар, ҳужжатлар­ни ўрганиш;
  
• 
  даврий нашрларни таҳлил қилиш
  
• 
  хабарларни ўғирлик йўли билан қўлга киритиш;
  
• 
  телефон ва радиотармоқлар орқали сўзлашувларни зимдан эшитиш;
  
• 
  маълумотларни ва электр магнит нур­ланишларини ўғирлаш;
  
• 
  пароллар ва калитларни ўғирлаш;
  
• 
  кейинчалик мобил алоқа тизимига кириш мақсадида маълумотларни қўлга киритиш учун ўғирликларни ташкил қилиш;
  
• 
  таъмагирлик, пора бериб ўз томонига оғдириш билан.
  

Зарур объект ҳақида дастлабки маълу­мот олингандан сўнг мобил алоқа тизи­мига бевосита ноқонуний кириш амалга оширилади.
Албатта, ушбу мақолада тақдим қилин­ган материал мобил алоқа тизимларидаги ахборот хавфсизлиги муаммоларини тўлиқ қамраб ололмайди. Бироқ мақо­лада ушбу масаланинг асосий ва муҳим жиҳатлари акс эттирилган. Мобил алоқа тизимларидаги ахборот хавфсизлигининг муаммолари кўриб чиқилгандан ва таҳ­лил қилингандан сўнг қуйидаги хулосалар чиқарилди:

1. 
   Ҳар қандай ахборот тизими, мобил алоқа тармоқлари ахборот хавфсизлиги­ни бузувчиларининг ҳужумлари остида қолиши мумкин, ушбу ҳужумлар тармоқ ахборот соҳасига хос бўлган хавф ва заифликларни амалга оширади.
   
2. 
   Ахборот хавфсизлиги масалала­ри бўйича номратив-ҳуқуқий базанинг таҳлили бугунги кунда алоқа операторла­рини ҳам ўзларининг, ҳам уларга ишонч билдирган фойдаланувчилар ахборот ресурсларининг хавфсизлигини таъмин­лаш бўйича мажбурият юклайдиган ҳуж­жат билан расмийлаштирилган талаблар мавжудлигини кўрсатди. Бироқ мобил алоқа тизимларида маълумотларни ҳимоя қилишни ташкил қилиш билан боғлиқ бўлган барча масалалар ҳам етарли дара­жада меъёрланмаган.
   
3. 
   Юқорида келтирилган талабларни бажариш учун мобил алоқа тизимларини лойиҳалаштириш ва қура бошлаш босқи­чидан бошлаб, маълумотларни ҳимоя қи­лиш тизимини ярата бошлаш зарур, унинг қўлланиши, мобил алоқалар тармоқла­рининг, операторларнинг ва давлатнинг хизматларидан фойдаланувчиларнинг турли гуруҳлари ахборот хавфсизлиги­ни таъминлашда манфаатларни ҳисобга олиш имконини беради.
   
4. 
   Белгиланган мақсадга эришишнинг асосий тамойилларидан бири бўлиб ахборот хавфсизлиги базавий босқичи­нинг механизмини амалга оширилиши ва қўлланилиши ҳамда ахборот хавфсизлиги даражасини оширишга имкон берувчи ху­сусиятга эга бўлган маълумотларни ҳимоя қилиш тизимини ташкил қилиш зарур ва мажбурий ҳисобланади.
   

5.Фойдаланилган адабиётлар
1.“Axborot texnologiyalari” texnik oliy o’quv yurtlari uchun
uslubiy qo’lanma. Toshkent


2.ictnews.uz suyti.


3.www.forum.uz , www.evo.uz , google.co.uz , www.tuit.uz saytlari