Qabul qildi : H. Madaminov

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti.

1. 
   Mustaqil ish mavzusi: Mobil aloqa tizimlarida axborot xavfsizligi masalalari
   

Bajardi : 021-18 gurux talabasi N.Xoldarov

Qabul qildi : H.Madaminov

2023 yil


РЕЖА:

1. Мобил алоқа тизимлари тузулиши ва ишлашининг хусусиятлари.

2. 
   Мобил алоқа тизимларини химоя қилиш мақсадалри ва вазифалари.
   

3. Мобил алоқа тизимига маълумотларни тақдим қилиш турлари ва чиқиб кетиш кетиш эхтимолли каналлари.

4. Мобил алоқа тизимиларига ноқонуний киришдан мақсад ва эхтимолли сценарийлар. 5.Фойдаланилган адабиётлар

1. Мобил алоқа тизимлари тузулиши ва ишлашининг хусусиятлари.

Мобил алоқа тизимлари хизмат кўрсатадиган ҳудудни қамраб оладиган ячейкалар (сот) кўринишида ярати­лади. Ҳар бир ячейканинг марказида ўз ячейкаси доирасида барча мобил станцияларга хизмат кўрсатувчи база­вий станция жойлашади. Абонентнинг ҳаракатланишида тизимнинг ячейкала­ри орасида битта базавий станциядан бошқасига хизмат кўрсатишни узатиш – эстафетали узатиш (handover) амалга оширилади.Барча базавий станциялар ажратилган симли ёки радиореле алоқа каналлари орқали мобил алоқасининг коммутация маркази билан уланган. Мобил алоқа ти­зимларининг ўлчамлари катта бўлган ҳол­да уларда қўшимча коммутация марказла­ри жойлаштирилиши мумкин. Коммутация марказидан умумий фойдаланишдаги те­лефон тармоғига чиқиш мавжуд, у орқали мобил алоқа тизими билан ўзаро ҳаракат амалга оширилади. Абонент бошқа мобил алоқа тизими ҳудудига ўтганида, унга хиз­мат кўрсатиш битта мобил алоқа тизими­дан бошқасида ўтказилади, яъни роуминг амалга оширилади.
МОБИЛ СТАНЦИЯСИ: Рақамли мобил станция қуйидаги блоклардан ташкил топган: бошқарув, қабул қилиш-узатиш ва антеннали.
Бошқарув блоки ўз таркибига микро-телефон гўшагини (микрофон ва дина­мик), клавиатура ва дисплейни қамраб олади. Клавиатура чақирилаётган абонент рақамини ҳамда станция иши режимини белгиловчи буйруқларни “команда” териш учун мўлжалланган. Дисплей, қурилма ва станция иши режими билан кўзда тутилган маълумотни акс эттириш учун қўлланила­ди.
Қабул қилиш-узатиш блоки узаткич, частоталар синтезатори ва мантиқий блокдан иборат. Узаткич қуйидагилардан таркиб топган: аналог-рақамли ўзгартир­гич (сигнални микрофондан чиққанида рақамли шаклга ўзгартиради), нутқ кодери (рақамли сигнални кўпайиб кетмаслиги учун ўзгартиради), канал кодери (уза­тилаётган сигнални радиоканал бўйича узатилаётганида хатоликлардан ҳимоялаш мақсадида уни кодлайди ва ҳаракатлан­тиради, узатилаётган сигнал таркибига мантиқий блокдан келадиган бошқарув маълумотни киритади), модулятор (код­ланган видеосигнал маълумотини ташувчи частотага узатади).
Қабул қилгич таркиби бўйича узат­кичга мос келади, фақат унга кирувчи блокларнинг тескари функциялари билан демодулятор (модулланган радиосиг­налдан маълумотни ташувчи кодланган видеосигнални ажратиб олади), эквалай­зер (кўпнурли тарқалиши сабабли сигнал­нинг ўзгаришини қисман қопланиши учун мўлжалланган), канал декодери (қабул қилинган сигналда хатоликларни топа­ди ва тўғирлайди), нутқ декодери (нутқ сигналини рақамли кўринишда тиклай­ди), рақамли-аналог ўзгартиргич (қабул қилинган нутқ сигналини аналог шаклига ўзгартиради ва динамикга узатади).
Мантиқий блок – бу мобил станция ишини бошқарувчи микрокомпьютер. Синтезатор – радиоканал бўйича маълу­мотни узатишда фойдаланадиган ташув­чи частота тебранишларининг манбаси ҳисобланади.
Антенна блоки ўз ичига антенна ва қа­бул-қилиш узатиш коммутаторини қамраб олади. Рақамли станция учун коммутатор электрон кўринишда бўлиши мумкин, у антеннани ё узаткични чиқиш жойига, ё қабул қилгични кириш жойига улайди, чунки рақамли тизимнинг мобил станция­си бир вақтнинг ўзида ҳам қабул қилишга, ҳам узатишга ишламайди.
Аналог мобил станцияси кўриб чиқил­ган рақамлисидан аналог-рақамли ўз­гартиргич ва кодекнинг мавжуд эмаслиги билан фарқланади.
БАЗАВИЙ СТАНЦИЯ:
Мобил абонентлар алоқасини ташкил қилишнинг хусусиятларидан бири радио­каналда анча вақт жимлик бўлиши ҳисобланади. Базавий станцияга қабул қилиш­нинг сифатини ошириш учун тарқатилган қабулдан фойдаланилади. Бу базавий станцияда иккитадан кам бўлмаган антен­на ўрнатилиши муҳимлигини билдиради. Бундан ташқари базавий станция узатиш ва қабул қилиш учун иккита алоҳида антеннага эга бўлиши мумкин. Базавий станцияларнинг яна бир хусусияти мавжуд – бир вақтнинг ўзида турли частотадаги бир неча каналларда ишлашни таъминлаш учун бир нечта қабул қилгич ва узаткичла­ри бўлиши мумкин.
Қабул қилгич ва узаткич мобил стан­циядагидек тузилмага эга бўлади, фақат уларда рақамли-аналог ўзгартиргич ва аналог-рақамли ўзгартиргичлар мавжуд бўлмайди, чунки узаткичнинг кирувчи сиг­нали ва қабул қилгичнинг чиқувчи сигнали рақамли шаклга эга.
Базавий станция назоратчиси (компью­тер) станция ишини бошқаришни ҳамда унга кирувчи барча блоклар ва тармоқлар ишлашини назорат қилинишини таъмин­лайди.
Алоқа линияси билан улаш блоки ком­мутация марказига алоқа линияси бўйича узатилаётган маълумотни “упаковкасини” ва ундан қабул қилинаётган маълумотни “распаковкасини” амалга оширади.
Базавий станцияни коммутация мар­казига (агар улар ҳудудий жиҳатдан битта жойда жойлашган бўлмаса) улаш учун одатда радиореле ёки оптик-тола линия­ дан фойдаланилади.
Ишончлиликни таъминлаш учун база­вий станциянинг блоклари ва тармоқла­рининг кўпчилиги нусхаланади, станция таркибига тўхтовсиз электр таъминоти ускуналари қўшилади.

КОММУТАЦИЯ МАРКАЗИ Коммутация маркази – бу тармоқни бошқаришнинг барча функцияларини таъминловчи автоматик телефон станция. Коммутация маркази мобил станцияси устидан доимий кузатувни амалга ошириб боради, алоқани узлуксизлигини таъмин­лаш учун уларнинг эстафетали узатили­шини ташкил қилади ва шовқин ҳамда носозликлар пайдо бўлганида сотдаги ишчи каналларини бошқасига ўтказили­шини таъминлайди.

Коммутация марказида барча базавий станциялардан келган оқимлар тўпланади ва у орқали алоқанинг бошқа турлари­га (умумий фойдаланишдаги стационар телефон тармоғига), шаҳарлараро алоқа, йўлдош алоқа тармоғига ва бошқа мобил алоқа тизимларига чиқиш амалга оши­рилади. Коммутация маркази таркибига бир нечта назоратчилар (процессорлар) киради.
Коммутатор алоқа линияларига маълу­мотлар оқимларига оралиқ ишлов (упаков­ка-распаковка, буферда сақлаш) берувчи алоқа назоратчилари орқали уланади. Коммутация маркази ва тизим ишининг бошқаруви асосан марказий назоратчи орқали амалга оширилади. Коммутация марказининг иши операторлар иштироки­ни талаб этади, шунинг учун марказ тарки­бига терминаллар ва маълумотни акс этиш ҳамда рўйхатга олиш (ҳужжатлаштириш) воситалари киради. Операторлар, хусусан, абонентлар ва уларга хизмат кўрсатиш ша­роитлари тўғрисидаги маълумотларни, ти­зим иши режимининг бирламчи маълумот­ларини киритадилар ҳамда фавқулодда ҳолатларда тегишли буйруқларни бериб, тармоқни бевосита бошқарадилар. Тизим­нинг муҳим унсурлари бўлиб маълумотлар базалари ҳисобланади – мезбон регистри, меҳмон регистри, аутентификациялаш маркази, асбоб-ускуналар регистри.