Qadimgi dunyo, feodal jamiyati уа ilk kapitalizmning iqtisodiy ta’limotlari

Sitseron Mark Tulliy (m.av.  Юб-43-уШаг) taniqli davlat arbobi va 

mashhur notiq bo‘lgan. U yashagan davrda davlat ancha markazlashgan 

bo‘lib,  savdo-sotiq ancha o‘sdi,  sudxo'rlik boyish manbayiga aylandi. 

U  qishloq  xo‘jaligini  qo‘llagan  holda  (chunki  bu  soha  bozor  uchun 

ham mahsulot etkazar edi), yirik savdo va sudxrlikni boyish manbayi 

deb hisobladi. Demak,  Sitseron boshqalardan farqli ravishda quldorlar 

bilan birga savdogar va sudxo‘rlaming manfaatini ham himoya qildi.

Quldorlik  tuzumining  ichki  qarama-qarshiligi  tobora  o‘sdi,  qullar 

qo‘zg‘oloni ro‘y berdi.  Tarixda  Spartak  boshchiligidagi  (m.av.  73-71- 

yy.)  qullar  qo‘zg‘oloni  katta  ahamiyatga  ega,  u  beayov  bostirilgan 

bo‘lsa ham, tuzum zaminiga jiddiy zarba bo‘ldi.  Lusiy Sergey KataUna 

(m.av. 63-62-yy.) kambag‘al aholi yordamida hokimiyatni egallamoqchi,

---

qulchilikni yo‘q qilmoqchi va boyimoqchi bo‘ldi, ammo uning harakatlari 

ham zoye ketdi.

Eramizning I-II asrlarida Rim imperiyasida nisbatan barqarorlik davri 

bo'ldi,  lekin  quldorlik  ekspluatatsiyasining  samarasizligi  tobora  ayon 

bo‘lib qoldi,  kolonat o‘sdi. Aristotel g'oyalarida qulchilik tabiiy zarurat 

deyilgan bo‘lsa, endilikda bunga sharoit taqozosi tufayli kelingan, degan 

fikrlar yuzaga chiqa boshladi.