Qadimgi turkiy tilning fonetik va leksik xususiyatlari Reja: Unlilar fonetikasi Undoshlar fonetikasi

2. I harfi. Bu harf bir ilgakli tayoqchadan iborat bo‘lib, ilgak yuqoriga va o‘ng tomonga qaragan:__. Agar ilgak chapga qaragan bo‘lib yuqorida bo‘lsa, p ni bildiruvchi harf, pastda bo‘lsa__, qalin l tovushini anglatuvchi harf bo‘ladi. I harfi til oldi i va til orqa ï tovushini bildiradi va a harfidan farq qilib, so‘z boshida ham ishlatiladi. Bu harf transliteratsiyada ь belgisi bilan ifodalanadi.
Lablanmagan unlilar uchun qo‘llanadigan bu ikki harf tovushlarning qatordagi farqini aks ettirmaydi, faqat tor-kengligini ko‘rsatadi. Ikki ilgakli a harfi keng unlilarni va bir ilgakli i harfi tor unlilarini anglatadi.
3. O‘qu harfi. Bu harf uchi o‘ngga qaragan burchak shakliga___ ega.
O‘qu harfi lablangan til orqa o va u unlilarini bildiradi. Bu harf transliteratsiyada v belgisi bilan ifodalanadi.
4. O‘ku harfi. Bu harf bir butun va ikki yarim tayoqchadan tuzilib, yarim tayoqchalar burchak hosil qilgan holda butun tayoqchaning o‘ng tomoniga, yarmidan yuqorisiga quyidagi ilgaklarda birlashtiriladi:____
O‘qu harfi lablangan til oldi ә va ү unlilarini
bildiradi. Bu transliteratsiyada belgisi bilan ifodalanadi.
5. E harfi. Bu harf O‘rxun yodgorliklarida yo‘q. Buning shakli ayqashgan yoki yondoshgan ikki yoy yoki burchakdan iborat:___ Bu harf e tovushini biddiradi.
Quyidagi harflar lab undoshlarini bildiradi:
1. Pi harfi. Bu harf i harfidan ilgagining chap tomonga
qaraganligi bilan farqlanadi___va p fonemasini anglatadi. Pi
harfi transkriptsiyada ham transpliteratsiyada ham, p harfi bilan
ifodalanadi. Harf faqat muayyan bir fonemani bildirganda
transkriptsiya bilan transliteratsiya belgisi bir xil bo‘ladi. P
tovushining oldiga lablangan unli qo‘shib talaffuz qilinadigan
harf ham bor. Bu O‘p harfi bo‘lib, shakllariga ega. Bu
transliteratsiyada p harfi bilan beriladi___.
2. Ab harfi. Bu harfning asosiy ko‘rinishi____ shaklida bo‘lib, enisey yodnomalarida tik va yopiq shakllariga ega. Ab harfi b fonemasining qalin variantini bildiradi. Undoshlarning qalin variantini bildiruvchi harflarga esa ikki raqami qo‘yib ifodalanadi.
3. ab harfi. Bu harf b fonemasining ingichka variantidir. Yozuvda _____ shakllarga ega. Chap tomondagi birinchi shakl enisey yodnomalarida ә unlisini, O‘rxun yodnomalarida esa faqat mazkur undoshni ifodalaydi. Enisey yodnomalarida eb harfining yana ____ ko‘rinishlari bor. Eb harfi transliteratsiyada _ bilan beriladi.
4. Mi harfi. Bu harf m fonemasini anglatadi va ________shakllarga ega. Transkriptsiyada ham, translitertsiyada ham m harfi bilan ifodalanadi.
O‘rxun yodnomalarida quyidagi harflar til oldi-tish undoshlarini bildiradi: