Qadimgi Yunoniston notiqlari qadimgi yunon ritorikasi. Qadimgi notiqlik

Aristotel- buyuk qadimgi yunon faylasufi va olimi, Aflotun shogirdi, peripatetik maktab asoschisi.
Stagira shahrida tug'ilgan. 17 yoshida u Afinaga kelgan va 367 yildan 347 yilgacha Platon akademiyasida avval talaba, keyin o'qituvchi sifatida bo'lgan. Aflotun vafotidan keyin Afinani tark etadi va deyarli 14 yil (347—334) sarson-sargardonlikda oʻtkazadi. 334 yilda Aristotel Afinaga qaytib, o'zining falsafiy maktabi - Litseyga (peripatetik maktab) asos soladi. Maktabning nomi Aristotelning ma'ruza o'qiyotganda o'z shogirdlari bilan sayr qilish odatidan kelib chiqqan. Eng mashhuri ruh haqidagi ta'limotdir. U yaxlitlikka ega bo'lgan ruh uning tashkiliy tamoyilidan boshqa narsa emas, tanadan ajralmas, tanani tartibga solishning manbai va usuli, uning ob'ektiv ravishda kuzatilishi mumkin bo'lgan xatti-harakati deb hisoblagan. Tananing o'limi ruhni abadiy hayot uchun ozod qiladi: ruh abadiy va o'lmasdir. Aristotel, shuningdek, mavjud bo'lgan hamma narsaning darajalari ierarxiyasini yaratdi (materiyadan mavjudlikning individual shakllarining shakllanishigacha va undan tashqarida). Aristotel 11 ta axloqiy fazilatlarni ajratib ko'rsatadi: jasorat, mo''tadillik, saxovatlilik, ulug'vorlik, saxovatlilik, shuhratparastlik, tenglik, rostgo'ylik, xushmuomalalik, do'stlik, adolat. Ikkinchisi birgalikda yashash uchun eng zarurdir. Surgunda kasallikdan vafot etgan.
Aristotel o'zining uch kitobdan iborat "Ritorika" asarida yunon notiqlik san'ati yutuqlarini umumlashtirib, qoidalarga ko'targan. Birinchi kitobda ritorikaning boshqa fanlar orasidagi oʻrni koʻrib chiqiladi, nutqning uch turi koʻrib chiqiladi: maslahat, epideyktik, sud. Sud nutqining maqsadi ayblash yoki oqlashdir, ular shaxsning motivlari va harakatlarini tahlil qilish bilan bog'liq. Epideiktik nutqlar go‘zallik va uyat, ezgulik va yomonlik tushunchalariga asoslanadi; ularning maqsadi maqtash yoki ayblashdir.
Ikkinchi kitobda ehtiroslar, axloq va isbotlashning umumiy usullari haqida gap boradi. Notiq, Aristotelning fikricha, tinglovchilarga hissiy ta'sir ko'rsatishi, g'azab, beparvolik, rahm-shafqat, nafratga dushmanlik, qo'rquv va jasorat, uyat, xayrixohlik, rahm-shafqat, g'azabni ifodalashi kerak.
Uchinchi kitob nutq uslubi va qurilishi muammolariga bag'ishlangan. Aristotel uslubdan, birinchi navbatda, asosiy va chuqur ravshanlikni talab qildi. Aristotelning fikricha, nutqning qurilishi uslubga mos kelishi, aniq, sodda, hamma uchun tushunarli bo'lishi kerak. Aristotelning ritorikaga oid asarlari notiqlik nazariyasining keyingi rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi.
4. Antik davrning ritorik ideali. Tsitseron va Kvintilian qadimgi Rimda notiqlik nazariyotchilari sifatida.
Qadimgi Rim hayotida notiqlik qadimgi Yunonistondagidan kam ahamiyatga ega emas. Rimda notiqlikning rivojlanishiga asosan 2-asrdan boshlab yunoncha notiqlikning yorqin namunalari yordam berdi. Miloddan avvalgi e. maxsus maktablarda puxta o‘rganish predmetiga aylanadi. Qadimgi Rimning ma'ruzachilaridan eng mashhurlari Tsitseron, Mark Antoni, Tsezardir.