Qahramonnning marketingda kommunikatsion

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
 OLIY VA O’RTA MAXSUS 
 TA’LIM VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI 
IQTISODIYOT FAKULTETI MINTAQAVIY IQTISODIYOT 
YO’NALISHI 
“MENEJMENT VA MARKETING” FANIDAN 
21-116 GURUH TALABASI XAKIMJONOV 
QAHRAMONNNING 
MARKETINGDA KOMMUNIKATSION 
SIYOSAT
 
 MAVZUSIDA 
MUSTAQIL ISHI 
 
Topshirdi:
XAKIMJONOV Q. 
Qabul qildi:
 
 
 
 
ORIPOV A. 
 
Farg’ona-2023 

---

MARKETINGDA KOMMUNIKATSION SIYOSAT. 
REJA 
1. Kommunikatsiya siyosatining mohiyati, mazmuni va 
maqsadlari 
2. Sotuvni rag‘batlantirishningmohiyati, maqsadi va 
uslublari 
3. Marketing kommunikatsiyasi kompleksi 
4. Reklama va reklama vositalari 
5. Radioreklamalar 
6. Tijoriy televideniyellar 
7. Xulosa 

---

Sotuvni rag‘batlantirishningmohiyati, maqsadi va 
uslublari 
Mahsulot o‘tkazish va sotish siyosati (ingl. Sales 
management)— «mahsulot sotish bo‘yicha kompaniya 
faoliyatini, shuningdek, joylarda mehnat qilayotgan savdo 
agentlari faoliyatini boshqarish siyosati bo‘lib, korxona 
tomonidan o‘tkazilayotgan maqsadli tadbirlar majmui. 
Mahsulot o‘tkazish va sotish siyosatiga muhim jihatlar, 
masalan, chegirmalar va kafolat ham kirishi 
mumkin.Savdoni 
rag‘batlantirish– 
marketing 
kompaniyasining asosiyunsuri bo‘lib, iste’molchilarni va 
vositachilar tomonidan alohida tovar yoki xizmat xaridini 
tezlashtirish yoki kengaytirishga chaqiruvchi, undovchi 
usullar kompleksi hisoblanadi. Agar reklama tovarni sotib 
olish uchun sabab bo‘lsa, savdo rag‘bati uni taqdirlaydi. 
Savdoni 
rag‘batlantirishga 
iste’molchilarni 
rag‘batlantirish, namunalarni, kuponlarni tarqatish, 
qiymatning bir qismini qaytarishga (narxni arzonroq 
qilishga), taklif narxini pasaytirish, bonuslar, yutuqlar, 
doimiy xaridorlarga sovg‘alar, bepul tatib ko‘rish, kafolatlar, 
filmlarga bog‘lanib qolish va boshqa kross 

---

rag‘batlantirishlar, 
savdo 
joyidagi 
ekspozitsiyalar, 
namoyishlar va sotuvchilarni rag‘batlantirish (narxlarni 
pasaytirish, reklama o‘tkazish va tovarlarni foydali 
joylashtirish uchun kompensatsiyalar, bepul tovarlar) va 
ishdagi sheriklar hamda savdo xizmatini rag‘batlantirish 
(ixtisoslashtirilgan ko‘rgazma va konferensiyalar, savdo 
vakillari orasida tanlovlar, maxsus reklama) kabilar kiradi. 
Sotishni 
rag‘batlantirish, 
degandamahsulotning 
sotilishiga undovchi qisqa muddatli tadbirlar tushuniladi. 
Agar reklamaning chaqirig‘i: «Bizning mahsulotni sotib 
oling» bo‘lsa, sotishni rag‘batlantirishning chaqirig‘i esa: 
«Uni hoziroq sotib oling» dan iboratdir.Tahlillar shuni 
ko‘rsatadiki, agar marketing xarajatlarida reklama 
xarajatlari birinchi o‘rinda tursa, ikkinchi o‘rinda sotishni 
rag‘batlantirish bilan bog‘liq xarajatlar turadi. Keyingi 
yillarda esa sotishni rag‘batlantirish bilan bog‘liq 
xarajatlarning tobora ortib borishi kuzatilmoqda.
Xaridorlarni rag‘batlantirish asosan xaridorlarning 
ko‘proq miqdordagi tovar sotib olishlariga qaratiladi.
Xaridorlarni rag‘batlantirishning 

---

quyidagi usullari qo‘llaniladi: kuponlardan foydalanish, 
pasaytirilgannarx bilan sotish, tovar narxining ma’lum 
bir qismini qaytarib berish, mukofotlar berish, lotoreya, 
konkurs va o‘yinlar o‘tkazish, tovar namunalarini bepul 
berish, tovar namunalarini bepul sinab ko‘rish va 
boshqalar. Sotuvchilarni rag‘batlantirish deganda ulgurji 
va chakana savdo bilan shug‘ullanuvchilarga tovarlar 
narxini pasaytirib sotish (chegirma berish), ma’lum bir 
miqdordagi tovarlarni bepul berish (agar ular xarid 
qilayotgan tovar ma’lum bir me’yordan oshsa), mukofotlar 
berish va boshqalar tushuniladi. O‘n yil oldin savdoni 
rag‘batlantirish bo‘yicha reklamalarga va tadbirlarga 
qilingan xarajatlar nisbati taxminan 60:40 ni tashkil etgan 
edi. Bugun ko‘pgina qadoqlangan iste’mol tovarlari 
ishlab 
chiqaradigan 
kompaniyalarda 
savdoni 
rag‘batlantirishuchun marketingkommunikatsiyalarining 
70% to‘g‘ri keladi (bunda savdo qiluvchilarni 
rag‘batlantirish uchun taxminan 50 %, iste’molchilarni 
rag‘batlantirish uchun taxminan 20 % sarflanadi). 
Keyingi 20 yil davomida savdoni rag‘batlantirish ulushi 
ko‘tarilishdagi xarajatlarning umumiy hajmida doimiy 

---

ravishda ortib bormoqda. Ayniqsa, iste’mol bozoridagi 
bunday tez o‘sishga bir qancha omillar sabab bo‘lmoqda. 
Ta’minotchi 
kompaniyalar 
rahbarlari 
savdoni
rag‘batlantirishni sotishning eng samarali vositalaridan 
biri sifatida anglaydilar, yanada ko‘proq menejerlar 
rag‘batlantirish vositalaridan foydalanish malakasini 
egallamoqdalar, tovarlar bo‘yicha menejerlar joriy 
savdoning o‘sib borayotgan talablari bosimi ostida 
qolmoqdalar.Bundan tashqari savdo marka (belgi)lari soni 
ortdi. Iste’molchilar ko‘pchilik tovarlarga bir-biriga 
o‘xshash sifatida qaraydi va ustuvor holda tovarning 
narxiga yo‘naladilar, savdo tashkilotlariyanada ko‘proq 
imtiyozli shart-sharoitlar talab qiladilar, savdoni 
rag‘batlantirishdan 
ko‘pincha 
raqobatchilar 
foydalanadilar. Reklama samaradorligi xarajatlarning 
ortishi, OAVlarning reklama bilan to‘lib-toshgani va 
qonunchilikdagicheklashlar tufayli pasayadi. Mahsulot 
o‘tkazish va sotishni rag‘batlantirish – bu terminning bir 
qancha tariflari mavjud, masalan: − yangi mijozlar 
tomonidan tovar xarid qilinishini oshirish va mavjud 
mijozlar iste’mol hissasini ko‘paytirish maqsadiga 

---

qaratilgan ichki faoliyat; − tovar harakatlanishidagi 
marketing texnologiyasi bo‘lib, bunda mijozlarga odatda 
qoidaga ko‘ra vaqtinchalik tartibda bir qator bevosita va 
bilvosita afzallik va ustunliklar havola etiladi.
− bu ish tovarlar va xizmatlarni xaridorlar uchun yanada 
jozibali ko‘rinishda havola etish maqsadida amalga 
oshiriladi;
− savdo joylarida amalga oshiriladigan reklama tadbirlari, 
maxsus rejalari odatda cheklangan vaqt doirasida 
mo‘ljallab ishlab chiqiladi;
− tovarlar yoki xizmatlarni sotish uchun reklamadan 
foydalangan holda yoki foydalanmasdan ishlab chiqilgan 
maxsus marketing texnologiyasi.
Yuqorida keltirilgan tariflardan qaysi biri 
kompaniyalarning bugungi rejalariga muvofiq kelish-
kelmasligidan qat’iy nazar mahsulot o‘tkazish va sotishni 
rag‘batlantirish bo‘yicha sxemalarning muayyan 
elementlari aynan bir narsa ekanligi ma’lum. Bu – 
tekin 
turli 
rangdagi 
ruchkalardan 
tortib 
aviachiptalargacha qimmatli sovg‘alarni tarqatish. 

---

Sovg‘aning reklama qimmatdorligi uning puldagi 
qiymatini, dizayn, emotsional idrok etish kabi uchala 
omilni bir vaqtda shakllantirishi mumkin. Bugungi 
kunda mahsulot o‘tkazish va sotishni rag‘batlantirishda 
qo‘llanayotgan eng ommaboptexnologiyalar quyidagilardir:
– mos keluvchi qadoqlangan tovarlar;
− pul dividendlari;
− mukofot tariqasidagi pul cheklari yoki kuponlari;
− mahsulot o‘tkazish va sotishni rag‘batlantirish bo‘yicha 
xayriya
tadbirlari;
− bepul yutuqlar tanlovlari va o‘ynalishi;
− kuponlarni haq to‘lab uzish haqidagi qarama-qarshi 
takliflar;
− pasaytirilgan narxlar katta-katta harflar bilan yozilgan 
qadoqlar;
− tovarlar xarid qilinayotganda sovg‘a berish;
− bepul namunalar;

---

− sovg‘a tariqasida beriladigan kuponlar;
− savdo zallarida tovarlar namoyish etilishi;
− yirik va guruhlangan qadoqlar;
− xaridni tasdiqlaganlik uchun sovg‘a;
− banknotlar yoki kuponlar yarimtasining bir-biriga mos 
kelishi;
− pul chegirmalari;
− qadoqdan foydalangan holda to‘g‘ridan to‘g‘ri 
marketing;
− sotuvni rag‘batlantiruvchi o‘yinlar;
− o‘z-o‘zidan yo‘q bo‘lib ketuvchi yutuqlar.
Mahsulot o‘tkazish va sotishni rag‘batlantirish bo‘yicha 
marketing 
tadbirlari 
yig‘indisi 
marketing 
kommunikatsiyalari majmuyi, deb ham yuritiladi. Aniq 
marketing kompaniyalari ehtiyojlarga muvofiq birgalikda 
foydalanish 
uchun 
tanlab 
olingan 
vositalar,
texnologiyalar va faoliyat turlarini o‘z ichiga oladi.Bunga 
quyidagilar kirishi mumkin, jumladan:

---

− reklama;
− sotuvdan keyingi faoliyat;
− reklamabop libos;
− brending va pozitsiyalashtirish;
− kataloglar;
− korporativ kommunikatsiyalar;
− to‘g‘ridan to‘g‘ri pochta jo‘natmalari;
− to‘g‘ridan to‘g‘ri marketing;
− elektron tijorat;
− ko‘rgazmalar;
− interaktiv video;
− Internetdagi faoliyat;
− dizayn va ramzlar;
− bozorga axborot havola etish;
− marketing tadqiqotlari;
− merchandayzing;

---

− kichik ommaviy axborot vositalari;
− qadoq, o‘rama;
− savdo joylarida reklama;
− narx sohasidagi strategiya;
− matbaachilik: iste’molchilar uchun adabiyotlar;
− matbaachilik: savdoga oid adabiyotlar;
− reklama sovg‘alari;
− jamoatchilik bilan aloqalar;
− savdo korxonalari xodimlarini qo‘llab-quvvatlash;
− savdoga oid adabiyotlar;
− sotuvni rag‘batlantirish;
− reklama homiyligi;
− personalning firma libosi;
− kanselyariya jihozlari.
Savdoni rag‘batlantirishning maqsadlari 
taklifini «urib qulatish (sindirish)», savdo

---

zamonaviy reklama 1920–yillarning boshida ishlangan 
tamaki reklamasi hisoblanadi. Zamonaviy reklamaning 
otasi sifatida Edvard Berniys Medisson Avenyu reklama 
agentligiga asos solgan. Jahon bo‘yicha tamaki 
savdosining tarqalishi va iste’molining ommalashishiga 
xuddi shu inson sababchi bo‘lgan.O‘sha paytda Bonzak 
deb atalgan yangi va katta hajmda sigareta o‘raydigan 
mashinaning sanoatda qo‘llanishi bozorda taklif hajmini 
keskin oshirib yuboradi va bu muammoni hal 
qilishniEdvard Berniys ajoyib reklamalari orqali bartaraf 
etadi.
1920-yillar. Radioreklamalar 
1920 – yillarda radiodetallar va radio apparatlar ishlab 
chiqaruvchilar soni ortib ketdi. Ular o‘z mahsulotlari sotuv 
hajmini oshirish uchun o‘z radiostansiyalari ochadilar va 
unda o‘z mahsulotlarini reklama qila boshladilar. Vaqt 
o‘tishi bilan turli klublar, xususiy maktab va notijorat 
uyushmalar radioda reklamalar bera boshladilar. 
Radiodasturlarga homiylik qilish tobora kengayib borgani 
sari har bir radiodastur o‘z homiysiga ega bo‘la boshladi. 

---

Buning evaziga esa o‘sha radiodastur davomida 
homiykompaniyani ko‘klarga ko‘tarib maqtashi kerak 
edi.Vaqt o‘tishi bilan radiostansiya egalari radiodasturlarga 
homiylik 
qilish 
huquqlarini 
qisqa 
muddatga 
avvalgidankattaroq 
pul 
evaziga 
sota 
boshladilar.Keyinchalik esa bitta radioeshittirish davomida
bir necha kompaniyalar va ularningmahsulot va 
xizmatlari yangray boshlaydi.
1950 – yillar. Tijoriy televideniyellar 
1940–yillar oxiri – 1950–yillar boshiga kelib reklamalarni 
berish televideniyelarga ko‘cha boshladi. Buyuk Britaniya 
Parlamenti radioni tijoratlashtirish va televideniyelarni 
notijoriy tashkiliy birlik sifatida qoldirishga harakat qildi. 
1927–yilitashkil qilingan British Broadcasting Channel 
(BBC)50-yillarga kelib xususiy kapital kiritilishi oqibatida 
qisqa muddat ichida savdo-tijorat televidiniyesining 
reklama gigantiga aylandi. Jamoatchilik jamg‘armasi 
asosida federal hukumatni ko‘ndirgan holda Graham 
Spray CBC kanaliga kapital kiritdi va asos soldi. Biroq, 1934 
– yilda AQShning Federal Kommunikatsiya Akti qabul 

---

qilinishi orqali reklama sohasida kapitalizmta’siri 
boshlandi. Natijada AQSh Kongressi ”omma qiziqishi, 
qulayligi va ehtiyoji” bo‘yicha ish olib borishni talab qila 
boshladi. 1967–yilda Ommaviy Axborot Vositalari Akti qabul 
qilindi va bu Jamoatchilik OAV Xizmati va Milliy Xalq 
Radiosi asos solinishiga sabab bo‘ldi. 1950–yillar boshlarida 
Du Monttele tarmog‘i reklama vaqtini bir paytning o‘zida 
bir necha homiylarga sotish amaliyotini boshlab berdi. 
Dastlab, Du Mont bu usulni qo‘llashga qo‘rqib, faqat ba’zi 
teledasturlarga nisbatan reklama vaqtini bloklarga ajratib 
ko‘plab biznes reklamalariga sotdi. Keyinchalik uni 
ko‘paytirib borishi natijasida boshqa tijoriy televidiniyelar 
ham bu usulni o‘zlashtirib, uni yanada rivojlantirdi. 
Reklama vositlarining so‘nggi diversifikatsiyasi sifatida 
kabelli va sun’iy yo‘ldosh televidiniyelarini ham ko‘rish 
mumkin. ”Dot-com” reklamalar internet reklamalari 
bo‘lib, internetning kirib kelishi va taraqqiyoti tufayli 
shakllandi va tarqaldi. Onlayn reklamalar va interaktiv 
reklamalar aynan internet orqali olib borilib, eng yirik 
internet reklama tarqatuvchisi Google Co. qidirish
navigatsion tizimi hisoblanadi. Zamonaviy reklama 

---

innovatsiyalaridan biri “hujumkor marketing” (ingliz 
tilida “guerrilla marketing”) bo‘lib, unda hozirgi kunda 
keng tus olayotgan avtomobillarga brend signallari va 
interaktiv reklamar bilan bezash va ularni sovg‘aqilish 
kabi rag‘batli usullar orqali reklama qilinadi. Buni asosan 
mamlakatga yangi kirib kelgan kompaniyalar qo‘llayotgan 
bo‘lib, ularning fikricha, yangi ompaniya haqida mijozlar 
ongida“ha, bu kompaniya qudratli ekan”, degan fikr yarq 
etib o‘tadi va bu mijozlarni tezda brend-fanatga 
aylantiradi. Bundan tashqari reklamani joylashtirish 
hammuhim ahamiyat kasb etib, bugungi kunda 
Facebook, Twitter, Yahoo va boshqa bir qator global 
internet tarmoq va veb saytlari reklamaning ekzel usuli 
va reklama berish joyi hisoblanadi. Hozirgi davrga kelib 
xalqaro savdo va texnika taraqqiyotining mislsiz rivoji 
natijasida reklama va marketingning quyidagi shakl va 
turlari vujudga keldi:
Virusli marketing – brendni ko‘tarish uchun ijtimoiy 
tarmoqlardan foydalanuvchi marketing ko‘rinishi. Nishe 
marketing – maxsus ehtiyojva xohishlarga ko‘ra aholining 
alohida qatlamlari uchun mo‘ljallangan reklama. Mahsulot 

---

joylashtirish marketingi – xaridorlar e’tiborini jalb etish 
maqsadida ikki mahsulotni bir paytda reklama qilish. 
Mashhur shaxs-mashhur brend reklamasi – mahsulotni 
mashhur shaxslar orqali reklama qilish. Eslatuvchi reklama 
tovar va xizmatlarni qayta sotib olishga rag‘batlantirishga 
(undashga) mo‘ljallangan. «Coca Cola»ning qimmatbaho 
va to‘laqonli reklamasi har xil jurnallarda mavjud va ular 
iste’molchilarga bu ichimlikni sotibolish zarurligini eslatib 
turadi. Mustahkamlovchi reklama xaridorlarnireklama 
qilinayotgan ma’lum bir tovarni tanlab to‘g‘ri 
qilishganiga ishontirishga mo‘ljallangan. Masalan, 
avtomobil reklamasida ko‘pincha yangi modeldagi 
avtomobilni sotib olganlaridan xursand xaridorlarni o‘z 
xaridlaridan 
mamnun 
qiyofalari 
ko‘rsatiladi. 
Reklamalarning maqsadini tanlab olishda bozordagi joriy 
vaziyatni tahlil qilishdan kelib chiqish zarur. Masalan, 
ma’lum bir tovar sinfi yetarlicha o‘zlashtirilgan bo‘lsa, 
kompaniya bozorning yetakchisi hisoblanadi, lekin uning 
savdo markasi iste’mol jadalligi uncha yuqori emas, 
reklama kompaniyalarining maqsadi iste’molchilarni 
rag‘batlantirishga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Agar tovar 

---

sinfi bozor uchun yangi bo‘lib, kompaniya yetakchilar 
qatoriga kirmasa, lekin kuchli savdo markasiga, to‘g‘ri 
maqsadga ega bo‘lsa, tez orada iste’molchilarning e’tibori 
unga qaratiladi va albatta, tovar xaridorgir bo‘ladi. 
Reklama murojaati tanlab olingandan keyin reklama 
beruvchi uni tarqatish vositasini aniqlashi lozim.
Bu bosqichda:
1) auditoriyani xohlagancha qamrab olish, reklamaning 
ta’sir etish
chastotasi va darajasi masalalari hal qilinadi;
2) axborot vositalarining asosiy turi;
3) aniq reklama tashuvchilar tanlab olinadi;
4) grafik;
5) reklamaning chiqish geografiyasi haqida qaror qabul 
qilinadi.

---

Qabul 
qilingan 
qarorlar 
natijasidaularning 
samaradorlik predmetini baholash zarur. Axborot vositasini 
tanlash – bu maqsadli auditoriya bilan zarur turldagi
(chakana do‘konlarda) joylashtirish orqali reklama qilish 
kabilarga ajratish mumkin. Axborotlarning muqobil 
vositalarifirmalar uchun qator qiziqarli imkoniyatlar 
beradi. Bugun iste’molchilarda qayerda uni ko‘rishga bir 
necha daqiqa, hatto soniya vaqt bo‘lsa, o‘sha joyga reklama 
o‘rnatiladi. 

---

Xulosa 
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, Tadqiqotchilar 
reklamaning savdo hajmiga ta’sirini tajribalar yordamida 
o‘tgan davrlarni tahlil qilish asosida baholashga 
urinmoqdalar. Retrospektiv yondashuv o‘tgan davrdagi 
savdo hajmi va reklamaga xarajatning o‘zaro aloqasini 
statistik (hisoblab) chiqarishda ko‘rinadi. Boshqa 
tadqiqotchilar reklamaning savdo hajmiga ta’sirini 
baholash 
uchun 
eksperimental 
yondashuvdan 
foydalanadi. Tadqiqochilarning yanada ko‘proq qismi 
reklama xarajatlarining savdo hajmi o‘sishiga ta’sirini
baholashga urinadilar va faqat kommunikativ samarani 
o‘lchash bilan qanoatlanmaydilar. Bevosita savdo - xarid 
jarayonining ma’lum bir bosqichlarida, ayniqsa, 
xaridorning o‘zi sotayotgan tovarni afzal ko‘rishiga erishish 
va uni sotib olishga undash kerak bo‘lganda eng samarali 
kommunikatsiya vositasidir.Shuning uchun soddaroq 
vazifalar kommunikatsiyaning arzonroq texnik vositalari 
orqali uzatilgan sari, savdo xodimlarining strategik 
marketingdagi roli kuchayib boradi.