Qala tunelleri

Qala tunelleri

Jer qáddinen belgili bir tereńlikte jaylasqan, transporttı ótkeriwde hám basqa maqsetler ushın arnalǵan jer asti injenerlik soorujenieleri tuneller den ataladı.

Tunellerdiń túri hám konstrukciyası onıń waziypasına baylanisli boladi.
Tuneller grunttıń tábiyiy betinen hám túbine shekem qanday tereńlikte jatqızılıwına qarap tómendegi túrlerge bólinedi.

1. 
   Tereń jatqizilǵan tuneller, taw jınıslarınıń qatti tereńlikte jaylasqan
   
2. 
   Jer betine jatqızlǵan tuneller, kishi tereńlikte jaylasqan yamasa olardıń vertikal araliq bastırmaları grunttıń tábiyiy betinen tómeninde yamasa grunttıń tábiyiy betinen joqarıda jatiwshi bolıp, qatnaw joli grunttıń tábiyiy betinen tómeninde jaylastırıladı.
   

Qalalarda qurılatuǵın tuneller tómendegi tiykarǵı túrlerge bólinedi:
1.Taw tunnelleri;
2. Metropoliten tunelleri;
3. Suw asti tunelleri;
4. Kóshe háreketi hám piyada aǵımın ótkeriwshi tunelleri;
5. Injenerlik tarmaqlardı jetkeriw ushın tunel-kollektorlar.
Birinshi úsh túrdegi tuneller tereń jatqızılǵan tuneller esaplanadı, qalǵanları grunttıń tábiyiy betinde jaylastirilǵan tuneller.
Tunellerdi joybarlawda olarǵa joqarı talap qoyıladı. Olardı joybarlawda qala háreketi intensivliginiń rawajlaniw perspektivasın esapqa aliw kerek. Avto háreketi ushın arnalǵan qala tunelleriniń boylama kesimin joybarlawda romlar qiyalıǵın 4-6% ten kóp bolmaǵan shegarada qabıl qılıw kerek. Tunellerdiń ózinde de qiyalıq 2-3% ten aspawı, ayrım jaǵdaylarda 4-5% aspawı kerek.
Suwlardıń tez aǵıp ketiwi ushın qiyalıq 2-3% ten kem bolmawı kerek. Tunel jobasında tik iyiliwlerden shetlew kerek. Avtomobil háreketi ushın arnalǵan tunellerdiń aylanba radyusı 200-300 m den kem bolmawı kerek.
Eger tunellerde radyusı 300 m den kishi bolǵan iyiliwler qabıl qılınsa onda qatnaw jolı radyusı 200 m bolǵanda keńligin 0,5 m ge asırıladı 100 m ge asiriladi.
Tunel ventilyaciyası júdá áhmiyetli másele esaplanadı. Uzın tunellerde shıǵındı gazleriniń shıǵıp ketiwi ushın jasalma ventilyaciya quriliwi shárt.
Taw tunelleri
Qala átirapinda tuneller eki taw bóleklerine ushraǵan hallarda taw tunelleri quriladi. Olar kobinshe qalalarda tutastiriwshi tawli jerlerdegi avtomobil jollarinda ushraydi.
Bekkem ustinlikke iye taw jinislarina qurilatuǵin tuneller hesh qanday bekkemlewsiz quriladi hám paydalaniwda pardoz qaplamasiz qaldiriladi. Lekin bunday sheshim kem ruxsat etiledi. Sebebi taw jinislariniń suwli bólimleri boliwi múmkin, islew berilgen júze samallandirilip, taw jinislariniń ayrim bólekleri ajiralip túsiwi múmkin. Soniń ushın kóbinese islew júzesi beton, temir beton hám tas terimi qorǵaw qatlami menen bekkemlenedi.
Pardoz qatlami qalińliǵI jinis spatina hám tunel tesik úlkenligine baylanisli.
Eń kishi tas terimli pardoz qatlami qalińliǵI 400-500 mm di quraydi, beton qaplami 200-300 mm, temirbeton 150-200 mm. Taw jinisi bekkemleniwdi talap qilsa júk kóteriwshi pardoz qaplama qollaniladi. Bul taw jinisi hám ondaǵI suw basimi payda qilatuǵin júkleniw astinda isleydi.
Grunt harakterine baylanisli pardoz qaplamasi jabiq hám jabiq bolmaǵan kesimli boladi. Jabiq bolmaǵan kesimli qaplama úlken bolmaǵan gorizontal basim kórsetiwshi gruntlarda qollaniladi.
Tunelge úlken gorizontal basim kórsetiwshi gruntlarda, sonin ‘menen tunelli basimdi tiykarǵa uzatiw kerek bolǵan hallarda jabiq kesimli qaplama qollaniladi. Bunday qaplamaniń astińǵI bólegi tarnov kórinisinde yáki keri gúmbez túrinde islenedi. Bul ózine qaptal diywallarina tásir qiliwshi gorizontal basimdi qabil qilip, tómeninde jatirǵan gruntti tunel ishinde qopariliwǵa tosqinliq qiladi hám suw kiriwinen qorǵaydi.