Qaraqalpaq fol`klori

Tayanish tu`sinikleri

1. 
   Janr-(frantsuzsha genre - tu`r) ko`rkem so`z o`nerinin` rawajlaniw barisinda qa`liplesken tu`rler
   
2. 
   Rifma-uyqas. Ko`rkem do`retpelerde so`zlerdin` ses ha`m buwinlar boyinsha u`nlesip keliwi
   
3. 
   Ritm-poeziyaliq shig`armalardag`i qosiq qatarlarinda seslerdin` bir-biri menen negizgi su`wretlenip atirg`an waqiyag`a baylanisli u`nlesip keliwi
   
4. 
   Prototip-ko`rkem shig`armadag`i qaharman obrazin jasawg`a negiz bolg`an turmista jasag`an adam.
   

XIV. Tema: Da`stanlar, qaharmanliq da`stanlar Jobasi`

1. 
   Da`stanlar haqqinda tu`sinik. Olardin` do`reliwi, tariyx penen qatnasi
   
2. 
   Da`stanlardi jiynaw izertlew, bastirip shig`ariw ha`m olardin` atqariwshilari haqqinda
   
3. 
   Da`stanlardin` tematikaliq o`zgesheligi ha`m tu`rleri
   
4. 
   Qaharmanliq da`stanlardin` o`zgesheligi
   

Paydalanilg`an a`debiyatlar

1. 
   Mambetov K. Erte da`wirdegi qaraqalpaq a`debiyati Q-qoow.
   
2. 
   Qaraqalpaq a`debiyati tariyxi. Q-ui.
   
3. 
   Sag`iytov I. Qaraqalpaq xalqinin` qaharmanliq eposi. Q-ye, eo-ow-betler
   
4. 
   Da`wqaraev N. Shig`armalarinin` toliq jiynag`i No`kis-uu, II tom, qit-o0-betler
   
5. 
   Ayimbetov Q. Xaliq danalig`i, No`kis-ii, oq-q0t-betler
   
6. 
   Maqsetov Q. Qaraqalpaq xalqinin` ko`rkem awizeki do`retpeleri. No`kis-oy, wwt-wuu-betler.
   

1. Da`stanlar haqqinda tu`sinik. Olardin` do`reliwi, tariyx penen qatnasi Qaraqalpaq fol`klorinin` iri ko`lemli do`retpesi bolg`an da`stanlar qaraqalpaq jirawlarinin` toytamashalarda jirlaytug`in negizgi repertuari bolg`an.
«Da`stan» so`zi qaraqalpaq tiline qon`si tuwisqan xaliqlar arqali parsi so`zinen kirgen.
Qaraqalpaqlarg`a «da`stan» degen tu`sinik a`dewir erterekte tarag`an, da`standi ko`binese awizsha atqarilatug`in shig`armalarg`a paydalansa, «qissa» so`zi jazba tu`rindegi shig`armalarg`a qollaniladi. Bul eki so`z arab-parsi tillerinen awisqan.
Jirawlar repertuarindag`i da`stanlar batirlar jiri bolip tabiladi.
Da`stanlarda ko`shpeli da`wir, uriwliq qatnas, xaliqtin` ku`n-ko`risi so`z etiledi. Biraq tiykarg`i orindi gu`res, batirliq uris, yar jolinda o`zin qurban etiw, jer-suw jaylaw ushin talaslar tutadi.
Da`stanlardin` do`reliw protsessine na`zer awdarg`animizda da`slep jiraw-baqsi, shayirlar bir g`ana qaharmannin` erlik islerinin` ayirim epizodlarin yaki eposliq poemalardin` bir bo`legin do`retken al son` tin`lawshilardin` talabi boyinsha oni jan`a epizodlar menen toliqtirip, ken`eytip otirg`an. Solay etip, u`lken eposliq poemalar payda bolg`an degen pikir I.Sag`iytovtin` «Qaraqalpaq xalqinin` qaharmanliq eposi» degen miynetinde berilgen.
Da`stanlardin` mazmuninan ertek, an`iz, jilnama, mif, ayirim batirlardin` erlik isleri, adamlardin` mun`-zari, a`rmani, tariyxiy waqiyalar ha`m basqa da turmis shinlig`ina sa`ykes elementlerdi ko`remiz.Qaraqalpaq fol`klorindag`i da`stanlar tariyxiy shinliq penen baylanisqan halda bir neshshe da`wirlerge bo`linedi`

1. 
   En` eski da`wir. Da`stanlarda ko`binese siyqirli waqiyalar so`z etiledi. Bug`an «Sha`r`yar» da`stani kiredi.
   
2. 
   Pecheneg-qipshaq da`wiri` XI-XII a`sirler «Qoblan» da`stani
   
3. 
   Altin Orda da`wiri` XIII-XV a`sirler «Edige», «Er Shora» da`stanlari
   
4. 
   Qon`irat-baysin da`wiri XV-XVIII a`sirler «Ma`spatsha», «Alpamis» da`stanlari
   
5. 
   Buxara-Buling`ir da`wiri XVI-XVII a`sirler «Er Ziywar» da`stani 6. Xorezm da`wiri «Go`rug`li», «”a`rip ashiq», «Sayatxan-hamra» da`stanlari Bulardi a`debiyat tariyxi menen baylanistirg`an halda da`wirlerge bo`lgen.
   

Qaraqalpaq eposlarinin` en` ko`p do`relgen da`wiri XVII-XVI a`sirler dep esaplanadi.