Qaraqalpaq ma mleketlik universiteti

Xalıq aralıq sawdasnin’ klassik teoriyalari
A. Smit iri ekonomistlerdiń birinshi bolıp, xalıq aralıq sawdanı barlıq qatnasıwshılar ushın tolıq ábzallıq teoriyası menen tastıyıqlanǵan halda. Eger bir mámleketlerden biri bir ónim islep shıǵarıw ǵárejetlerine iye bolsa (A. M. Smit modelinde: Angliya ; hám basqa mámleket taǵı bir ónim (Portugaliya - sharob), keyin " olardıń" tovarların óndiriste qánigelesken. hám keyinirek almasinuv eki mámleket de ulıwma tutınıw hám párawanlıqtı asırıwǵa múmkinshilik beredi. Bul A. Smit hám basqa sawda salasında muzlatuvchilarning basqa tárepdarları.⁸
Xalıq aralıq miynet hám qánigeliklashuv bólimi orınlı dep esaplandı, sebebi hár bir mámlekette basqa mámleketlikler menen salıstırıwlaganda arnawlı sharayat hám resurslar bar edi: málim bir tovarlardı arzan bahalarda islep shıǵarıw qábileti (yamasa birlik ushın qosımsha ónim islep shıǵarıw qábileti) ).
A. Smittin’ tolıq ústinligi teoriyasında, xojalıq jurgiziwshi subyektning aqılǵa say minez-qulqı principlerı xalıq aralıq sawda tarawına ótkeriledi: eger siz óz mámleketine qaraǵanda tómenlew bahada tavar satıp alıwıńız múmkin bolsa, bunı qılıw jaqsı bolıp tabıladı Bul, bul tarawda málim artıqmashılıqlar bar ekenligi sebepli mámleketlikler ıshıw arzanlaw bolǵan ónimdi óndiriske qánigelesken
Jergilikli mútajlikler bolǵan tovarlarǵa miynet hám mámleketlerdiń ónimler bólistiriwi, olar ulıwma ábzallıq, basqa tovarlar efiri basqa tovarlar efirida basqa tovarlar efiri, bulardıń barlıǵı ámelge asıradı Sawda mámleketlerinde ulıwma aqshalardı tejewdi támiyinlew múmkin, sebebi olardıń hár biri tiykarlanıp bul tovarlardı basqa mámleketliklerge qaraǵanda kemrek mablag 'sarflaydigan tovarlardı islep shıǵaradı.
D. Rikardo teoriyası mámleketler ortasındaǵı tovarlar islep shıǵarıw ǵárejetleri, sonıń menen birge, hár bir mámlekette almastırıw ǵárejetleriniń turaqlılıǵı tuwrısında. Biraq, ámelde almastırıw ǵárejetleriniń turaqlılıǵı tuwrısında toqtap qalıw, tólewge ılayıq emes. Kóplegen tarawlarda óndiristiń ósiwi marjinal ǵárejetlerdiń kóbeyiwi menen birge, sol sebepli hár bir qosımsha tovarlar sanın basqa tovarlar sanın kóbeytiwden bas tartǵan. Bunnan tısqarı, ónimdiń bir tarawdan ekinshisidan basqa tovarlardıń ónimlerin óndiristiń hár qıylı kombinatsiyasın, basqa texnologiyalar kombinatsiyasın ámelge asırıw ushın almastırıw ǵárejetleriniń kóbeyiwine alıp keldi. Ǵárejet ǵárejetleriniń turaqlılıǵı tuwrısında toqtap qalıw, sırtqı sawdanıń ámelge asırılǵan maksimal jeńimpazlarǵa tovarlar boyınsha eń kóp gumanatsiya etiliwi, olar óndiriste túske ıyelewdi. Biraq sırtqı sawdanıń haqıyqıy quramı bul juwmaqtı tastıyıqlamadi. Dúnyadaǵı tolıq qánigeliklashuvning úlgileri derlik joq edi ⁹
Sonday etip, salistirmali ústinlik teoriyası sonı kórsetedi, mámlekette tutınıw qılıw tekǵana ishki faktorlardı jetilistiriw yamasa kóbeytiw arqalı, bálki xalıq aralıq sawda hám qánigeliklashuv sheńberinde de keńeyiwi múmkin, bálki xalıq aralıq sawda hám qánigeliklashuvlar sheńberinde de keńeyiwi múmkin. Miynet. Sırtqı sawda siyasiy ekonomika klasslari kózqarasınan nol swm bolǵan oyın emes, sawda hámme ushın paydalı bolıp tabıladı hám hesh bolmaǵanda sawda baylanısları ornatilishidan aldın júz bergenligi menen salıstırıwlaganda jaǵdaynı jamanlashtirmaydi.
Sırtqı sawda salasında salıstırıwiy ústinlik teoriyasınıń mánisi sonda, bul erkin sawda paydası hám protsessor protsessining pikirsiz siyasatı. Geyde ólimli aqıbetlerge alıp keledi. Mısalı, 1929 -33 jıllarda eń tereń daǵdarıstıń sebeplerinen biri, mámleket ishindegi talaptı kemeytiwdiń dáslepki belgilerine juwapan ózleriniń óndiriwshilerin " qorǵaw" ushın sheklewshi bajıxana tólewlerinen aktiv paydalana basladılar. Barlıq mámleketler degi minnetlemelerden keń paydalanıw talaptıń joqarı dárejede tómenlewi hám soǵan uyqas túrde dúnya ekonomikasında óndiristiń keskin tómenlewine alıp keldi.
Biraq, salıstırıwiy ústinlik teoriyası eki stilistik hám saldamlı tábiyaattıń bir qatar saldamlı kemshilikleri bar. Metodologiya kózqarasınan, bul teoriyaler itibarǵa kiredi (haqıyqattı hádden tıs ápiwayılastırıw ) tómendegi jaǵdaylar :
- transport ǵárejetleri esapqa alınbaydı, bul sezilerli qádiriyatlarǵa jetiwi hám málim bir tovarlarda nátiyjesiz óz-ara sawda etiwdi ámelge asıradı ;
- islep shıǵarıw faktorlarınıń xalıq aralıq háreketi itibarǵa alınbaydı hám sol sebepli túrli mámleketlerde miynet ońimdarlıǵınıń salıstırmalı dárejesindegi ózgerisler.