Qaraqalpaq t

Usaydı so’zinin’ qollanılıwında qusaydı so’zine qarag’anda ayırmashılıq 
bar. Qusaydı so’zi ko’pshilik jag’dayda –g’an, -tug’ın formalı kelbetlik feyil 
menen dizbeklesedi, h’eshqanday leksikalıq ma’ni an’latpaydı. Al, usaydı 
modal so’zinde h’a’reket h’alatqa jaqın leksikalıq ma’ni an’latıladı. Sonlıqtan 
bul so’z –g’an formalı kelbetlik feyilge dizbeklesiw menen qatar, ko’binese 
barıs seplik formasındag’ı atawısh so’zler menen dizbeklesedi: ko’rgen qusaydı, 
ko’rgenge qusaydı. qusqa usaydı.
Bunnan basqa da al, ko’r, kel ko’mekshi feyilleri de geypara tiykarg’ı 
feyiller menen dizbeklesip modal ma’nilerin bildiredi. Mısalı: al feyil –a, -e, -y 
formalı h’al feyiller menen qosılıp (bara aladı, ko’re aladı, oqıy aladı, bara 
almaydı, oqıy almaydı) is-h’a’rekettin’ iske asıw mu’mkinshiliginin’ bar ya joq 

---

- 276 -
ekenligin, ko’r kel feyilleri de usı taqlette modallıq ma’nilerdi bildiredi: al 
ko’rme, bara ko’rme, bara ko’rmesin, alg’ım keledi, ko’rgim keledi, oqıg’ısı 
keledi t.b. buyrıq, tilek ma’nilerindegi modallıqtı an’latadı.
Sorawlar 
1. 
Ma’nili h’a’m ko’mekshi feyillerdin’ bir-birinen o’zgesheligi 
qanday? Ne ushın olar ma’nili h’a’m ko’mekshi feyil bolıp bo’linedi, mısallar 
keltirip tu’sindirin’? 
2. 
Ko’mekshi funktsional feyiller qanday tu’rlerge bo’linedi h’a’m 
olardın’ bir-birinen o’zgesheligi tuwralı tu’sinik berin’. 
3. 
Tolıqsız feyillerdi aytın’, olar qanday tu’rlerge bo’linedi h’a’m 
h’a’r bir tu’rinin’ o’zine ta’n qollanılıw o’zgesheliklerin tu’sindirin’? 
4. 
de feyili tuwralı tu’sinik berin’, ol ga’pte qollang’anda o’zgerip 
keledi h’a’m o’zgergen formalarının’ feyildin’ qanday tu’rlerine qatnaslı 
ekenligin aytın’. 
5. 
Ko’mekshi funktsional feyiller qanday jag’dayda modal ma’nili 
bolıp qollanıladı? Modal ma’nili feyillerdi atap aytın’ h’a’m qanday so’zler 
menen dizbeklesip, modal ma’ni yuildiriwin mısallar keltirip tu’sindirin’.