Qaraqalpaq til bilimi

Hawa massasınıń geografiyalıq hám termodinamikalıq klassifikaciyası

Jobası:
Kirisiw__________________________________________________________6
I bap. Tiykarǵı sinoptik obyektler. Hawa massaları
1.1 Tariypler. Hawa massalarınıń qáliplesiwi sharayatla_______________8
1.2. Hawa massalarınıń termodinamikalıqalıq klassifikaciyas_____­­­____11
1.3. Hawa massalarınıń geografiyalıq klassifikaciyası. Hawa massaları túrleriniń qáliplesiw oshaqları________________________________16

II bap. Hawa massalarınıń tiykarǵı xarakteristikaları
2.1. Jıllı hawa massalarınıń xarakteristikaları___________________20
2.2. Suwıq hám jergilikli (neytral ) hawa massalarınıń xarakteristikaları _______________________________________________________22
2.3. Suwıq hám jergilikli (neytral ) hawa massalarınıń xarakteristikaları
_______________________________________________________26
Juwmaqlaw
Paydalanılǵan ádebiyatlar

Temanıń aktuallıǵı. Hawa rayın aldınan aytıp beriw maqsetinde atmosfera daǵı processlerdiń rawajlanıw nizamlıqların úyrenetuǵın pán sinoptik meteorologiya dep ataladı.
Hawa rayı dep, atmosferanıń Jer sharınıń qandayda bir punkti yamasa aymaǵında waqtıniń málim waqtında yamasa aralıǵindaǵı jaǵdayına aytıladı. Hawa rayı meteorologik shamalar bahalarınıń kompleksi hám meteorologik hádiyseler menen belgilenedi. Hawanıń basımı, temperaturası hám ızǵarlıǵı, samal, jawınlar hám basqalar meteorologik shamalar bolıp tabıladı.
Meteorologik hádiyselerge rayon, shaqmaq, qar, shańlı dúbeley hám basqalar mısal boladı.
Hawa rayı toqtawsız ózgerip turadı. Hawa rayınıń udayı tákirarlanatuǵın hám dáwirlik emes ózgerislerin ajıratıw múmkin.
Hawa rayınıń udayı tákirarlanatuǵın ózgerislerine meteorologik shamalar hám hawa rayı hádiyselerdiń sutkalıq hám jıllıq ózgerisleri kiredi.
Sinoptik meteorologiyanıń tiykarǵı waziypası hawa rayınıń ózgerislerin úyreniw hám aldınan aytıp beriwden ibarat. Hawa rayı ózgeriwin aldınan aytıp beriw tek úlken aymaqtaǵı (kontinent hám okeanlıq ólshemlerine teń bolǵan ) geografiyalıq aymaqlar ústinde meteorologik shamalardıń bólistiriliwine tiykarlanǵan. Úlken aymaqta hawa rayın analiz qılıw ushın geografiyalıq kartalar blankasına arnawlı shártli belgiler hám nomerler járdeminde meteorologik shamalar túsiriledi. Bunnan tısqarı bul kartalarda meteorologik stanciyalarda bir waqıtta gúzetilgen hawa rayı hádiyseleri de kórsetiledi. Bul kartalar sinoptik kartalar dep ataladı. “Sinoptik” termini grekshe “Sinoptikos” sózinen kelip shıqqan bolıp, “bir waqıtta gúzetshi” mánisin ańlatadı.
Házirgi waqıtta “sinoptik karta” termininiń ornına “hawa rayı kartası” termini qollanılıp atır. Bul kurs jumısında bolsa usı taraw boyınsha, atap aytqanda hawa massası haqqında keńirek túsinik beriledi.