Qaraqalpaq tilin oqitiw metodikasi

 
FONETĐKANI OQITIWDA BO’LĐMLER ARASINDAG’I BAYLANIS, 
OLARDI OQITIW 
Fonetik-tildin’ ses ha’m seslik sistemasi’n izertleytug’i’n til biliminin’ u’lken 
bir tarwi’ boli’p yesaplanadi’. Fonetikani’ u’yretiw jazi’w worfografiya menen 
ti’g’i’z baylani’sli’ ali’p bari’ladi’. Fonetika tildin’ basqa bo’limlerin leksika, 
grammatikani’ u’yreniw ushi’n da tiykar boli’p sanaladi’. 
Fonetika so’ylew seslerinin’ jasali’wi’ ayti’li’w wo’zgesheligi, jazi’li’w, 
wo’zgerisi ha’m worfografiyali’q ta’repleri, tildin’ teoriyali’q tiykari’ menen 
praktikali’q qollani’li’wi’ haqqi’ndag’i’ bilimdi wo’zlestiriwde tiykar boladi’. 
Ha’r qanday leksikali’q, semantikali’q ha’m grammatikali’q qubi’li’slar menen 
faktlerdi u’yreniw de tildin’ fonetikali’q sistemasi’, grafikasi’ menen 
worfografiyasi’ menen bekkem baylani’sta, g’a’rezsizlikte woqi’ti’wdi’ talap
yetedi. 
Fonetikani’ woqi’ti’wdi’ so’ylew seslerinin’ jasali’w jollari’, wolardi’n’ 
wo’zine ta’n wo’zgeshelikleri tuwrali’ qi’sqa tu’rde mag’li’wmat berip, tildin’ 
jazba tu’ri menen awi’zeki tu’rinin’ arasi’ndag’i’ ayi’rmashi’li’qti’, wolardi’n’ 
bir-biri menen wo’z-ara baylani’sti’, qaraqalpaq a’debiy tilinin’ worfoepiyali’q 
normalari’n ani’qlaydi’. 
Fonetika boyi’nsha da’slepki teoriyali’q bilim wog’an ko’nligiwdi 
woqi’wshi’lar baslawi’sh klasslardan baslap aladi’. 
Al, 5-klassta baslawi’sh klassta fonetika boyi’nsha alg’an bilimin 
teren’lestiriledi, bunda fonetika boyi’nsha jan’a mag’li’wmalar menen 
tani’sadi’, wol boyi’nsha jumi’s isleydi, ko’nligedi. 
Solay yetip, woqi’wshi’lar bir qansha bilimge, tu’sinikke iye boladi’. 
Fonetikani’ woqi’ti’wdi’n’ da’slepki basqi’shi’nda woqi’wshi’lar da’slep 
so’ylew ag’zalari’n u’yrene baslaydi’, so’ylew sesleri, dawi’sli’ ha’m dawi’ssi’z 
sesler, u’nli ha’m u’nles dawi’ssi’z sesler, wolardi’n’ qaraqalpaq tilindegi 
sha’rtli tan’balari’ ha’m jazi’li’wi’, seslerdin’ fonetikali’q jaqtan geypara 
wo’zgerisi, wolardi’n’ worfografiyali’q ayti’li’w ha’m jazi’li’w normalari’ 
seslardin’ qosarlani’p keliwi ha’m wolardi’n’ jazi’li’wi’ ha’m t.b. usag’an 
ma’seleler u’yretiledi. 
Bul ayti’lg’anlardi’n’ ba’ri sabaq bari’si’nda ha’r qi’yli’ metodikali’q usi’llar 
ha’m ko’rsetpelilik penen da’liylense ha’m tu’sindirilse, woqi’wshi’lar bul 

---

boyi’nsha bilimge, ko’nlikpege iye boladi’. Solay yetip fonetikani’n’ ha’r bir 
bo’limi bir biri menen baylani’sli’ ha’m izbe-izlikte woqi’ti’ladi’, wolardi’n’ 
ha’r bir bo’limi bir neshe usi’llar arqali’, a’meliy jumi’slardi’ wori’nlaw 
na’tiyjesinde ali’p bari’ladi’.