Qaraqalpaq tiLİNİN` teoriYaliq grammatikasi
Download 1.91 Mb. Pdf ko'rish
|
qaraqalpaq tilini teoriyalq grammatikas
ektińler, ekse, eksek, ekseńizler, egiw, egejaqpız, egejaqsızlar, eger, egermiz,
egersizler, egetu ǵın, egip, egipsizler, ekken, ekkenbiz, ekkensizler ; 2) ek, egin, eginshi, eginshilik, egis, egislik. Birinshi toparda ǵılar -ek degen feyildiń hár túrli formaları da, ekinshi topardaǵılar -ek degen feyilden jasalǵan hár túrli dórendi sózler. Sebebi, birinshi toparda ǵı ek degen feyildiń hár túrli formaları túbir feyilden leksikalıq mánisi ózgeshe, hár túrli jańa sóz jasamay, hár túrli grammatikalıq mánilerdi bildiredi. Sonlıqtan olar bir sózdiń (ek) grammatikalıq formaları retinde tanıladı. Al ekinshi topardaǵılar bir ǵana ek túbirinen taralǵan menen, hár túrli leksikalıq mánini bildirip, olardıń hár qaysısı óz aldına bólek- bólek sózler retinde túsiniledi. Sózde bir-biri menen baylanıslı jáne bir óz-ara jaqın formalardıń túri bar. Sóz bir ǵana formada emes, ózgerip, túrlenip, birneshe formaǵa iye boladı. Ózgerip túrlengen sózdiń eki tárepi bar: onıń biri – sózdiń hár túrli formalar arqalı qanshama túrlengeni menen, ózgerissiz qalatu ǵın tiykarǵı leksikalıq tárepi, 1 Грамматика русского языка. Том 1. М., 1952, стр. 15. 71 ekinshisi – bir ǵana sózge emes, sózlerdiń belgili bir toparınıń hámmesine birdey ortaq, olardıń hámmesine birdey tán grammatikalıq tárepi. Sózdiń grammatikalıq forması sózdiń usı atalǵan grammatikalıq tárepi menen baylanısadı. Sóz ózgerip, túrlenip birneshe formalar ǵa iye bolatuǵın bolsa, sol formalardıń ishinde birewi tiykar ǵı forma bolıp, basqaları sol negizgi formadan jasalǵan dórendi formalar bolıp esaplanadı. Sózdiń belgili bir formasınıń tiykar ǵı forma retinde sanalıwı ushın onıń basqa formalarǵa tiykar bolıwı shárt. Sonda ǵana ol tiykar ǵı forma retinde tanıladı. Mısalı, seplik formalarınıń ishinde ataw sepligi, ádette tiykarǵı forma retinde tanıladı da, iyelik, barıs, tabıs, shıǵıs, orın seplik formaları dórendi formalar retinde sanaladı. Sońǵılardıń biri ekinshisinen, mısalı, barıs seplik forması iyelik seplik formasınan emes, bulardıń bari de negizgi baslı forma - ataw seplik formasınan jasaladı. Feyildiń meyil formaları da hár túrli. Solardıń ishinde túrkiy tillerinde ekinshi bet buyrıq meyil forması negizgi forma retinde sanaladı da, anıqlıq meyili, shárt meyil, tilek meyil formaları dórendi formalar retinde qaraladı. Solay etip, tilde sóz formalarınıń eki túri bar: onıń biri – sózdiń sintetikalıq formaları, ekinshisi – sózdiń analitikalıq formaları. Download 1.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling