Qaraqalpaqstan awıl xojalıǵı hám agrotexnologiyalar institutı

Qaramallarda aktinomikoz ne?
Aktinomikoz qaramal kesellikleri arasında jetekshi orındı iyeleydi. Bul kesellik áyyemgi zamanlardan berli málim bolǵan. Ilimpazlar úshinshi dárejeli nosorogtıń jaqların tekserdiler.Olarda olar aktinomikozǵa tán ózgerislerdi anıqladilar.

Juqtırıwdıń tiykarǵı obekti qaramal esaplanadı. Geyde shoshqalar kesel bolıp, kemnen-kem jaǵdaylarda basqa haywanlar kesel bolıp qaladı. Kóbinese kesellik siyir denesiniń tómendegi bólimlerine tásir etedi:tómengi jag '; shanaw b.e ; aspan ;jaqlar arasındaǵı boslıq ;tamaq ;limfa túyinleri; tuprik bezi.

Bólek túrde jelin hám tildiń zaqım aliwi parıq etedi. Súwrette qaramallardıń aktinomikozi sonday kórinedi. Siyir keselligi aktinomikozdıń sebepleri
Aktinomikozdıń qozǵawtıwshısı - zammarrıq Actinomyces bovis. Atipik bolmaǵan jaǵdaylarda basqa zammarrıq túrleri ajratıladı. Ekssudatda (isiw suyıqlıǵı ) qozǵawtıwshı mayda bawırrang donachalar formasında ajıratıp alınadı, olar druslar dep da ataladı. Olar kúlreń yamasa sarı rangga iye. Mikroskop astında kesel siyirlardıń smearlarini tekseriwde zammarrıq quramalılasqan sabaqlarǵa uqsaydı.Bunnan tısqarı, olardıń diametri birdey emes: átirapda qalıńlasıw hám ortada jińishke jay bar. Biraq zammarrıq aktinomikozning birden-bir qozǵawtıwshısı emes. Geyde irińni teksergende bakteriyalar ajralıp shıǵadı : Pseudomonas aeruginosa;protea; -stafilokokklar yamasa streptokokklar. Birpara izertlewshilerdiń aktinomikoz zammarrıqlar hám bakteriyalar florasınıń qosılıwı nátiyjesinde kelip shıǵadı dep aytıp otediler. Actinomyces bovis aerob hám anaerob sharayatında aktiv rawajlanadı. Bul sonı ańlatadıki, zammarrıq kislorodqa ıyelewine áhmiyet bermeydi. 75 ° S ga shekem qızdırılǵanda aktinomikoz qozǵawtıwshısı 5 minut ishinde joq etiledi hám formalın eritpesi onı 3 minutada óltiredi. Aktinomitsetlar átirap ortalıqta 2 jıl jasaydı, olar tómen temperaturaǵa shıdamlı. Aktinomikozning qozǵawtıwshısı siyirdıń denesine teriniń zaqım aliwi, awız daǵı jaralar, elin nipellari arqalı kiredi. Infektsiya dem alıw jolları, tuwrı ishek arqalı kiriwi múmkin. Geyde siyirlar endogen jol menen yuqadi. Saw qaramaldıń ichagi hám awız boslig'ida jaylasqan aktinomitsetlar kútpegende aktivlesedi hám isiw procesin keltirip shıǵaradı.
Qaramal aktinomikozi tariyxında kóbinese travma tariyxı ámeldegi bolıp, ol infektsiya ushın qapı bolıp xızmet etken.
Aktinomikoz menen juqtırıw dáregi patogen zamarıqlar, suw hám siyirlar óz-ara tásir etetuǵın basqa zatlar menen pataslanǵan awqatlanıw bolıwı múmkin.
Infektsiya esiginen patogen biriktiruvchi toqıma hám teri astı mayı orqali tarqaladı.Sol sebepli aktinomikoz kóbinese jergilikli xarakterge iye.Geyde qan arqalı pútkil denege tarqaladı.

I bap.Pánniń qısqasha tarıyxı

Medicinalıq tálim sisteması hám kelesi vrachtıń klinikalıq oylawın qáliplestiriwde patologikalıq anatomiyaǵa zárúrli áhmiyet beriledi, sebebi bul pán keselliklerdi hár tárepleme organlardaǵı patologiyanıń tiykarı, negizi bolıp tabıladı. Ilimiy-ámeliy pán bolǵan patologikalıq anatomiya aldında tómendegi wazıypalar turadı :
1) túrli kesellikler hám olardıń tásirlerinde sol keselliklerdiń strukturalıq tiykarların, yaǵniy organlar, toqimalar hám kletkalar, organellalarında júz beretuǵın morfologiyalıq ózgerislerdi úyreniw;
2) keselliklerdiń sebepleri hám háwij aparıw sharayatların (etiologiyasini) anıqlaw ;
3) keselliklerdiń háwij aparıw mexanizmin (patogenezini), sonıń menen birge qanday bolmaytuǵın qandayda formada júz bergen processni, onıń túrli dáwirleri, formaları, klinikalıq hám anatomik túrlerin úyreniw (patogenez);
4) keselliklerdiń háwij aparıwı mezgilinde qanday struktura ózgerisleri bolıwın anıqlaw (morfogenez);
5) qanday bolmaydıin qandayda xildagi kesellik baslanǵanında organizmde júz beretuǵın qorǵaytuǵın, kompensator hám beyimlestiriwshi processlerdiń struktura tiykarların organıw ;
6 ) dári preparatlari tásiri astında yamasa insanlar turmıslıq sharayatlarınıń ózgerisleri tasiri menen keselliklerdiń klinikalıq -anatomik qarasta júz beretuǵın ózgerislerdi analiz qılıw (induksiyalangan patomorfoz yamasa tábiyiy, spontan patomorfoz).
Haywanlarda ushraytuǵın keselliklerdiń strukturalıq tiykarları organizm, organ, toqimalar, kletkalar, kletka ishindegi strukturalar hám molekulalar sheńberinde orınlanadı.
Hár bir qástelik pútkil organizmdi óz ishine alatuǵın kesellik bolib, bunda hámme organ hám sistemalar osha patologikalıq process komiga tartıladı. Keselliklerdi sol kózqarastan úyreniw kesellik dawamında organ hám sistemalardıń óz-ara qanday baylanısda bolıwın anıqlap, túrli keselliklerdiń atıwı daǵı málim basqıshlardı belgilew, sol basqıshlardan hár birinde tiykarǵı rolni atqaratuǵın nizamlıqlardı bilip alıwǵa múmkinshilik beredi.Áyne waqıtta keselliktiń tiykarında jatqan struktura ózgerisleri turpayı hám úlken, ápiwayı kózge kórinetuǵın bolıwı múmkin (anatomik ózgerisler). Lekin olar mayda, koz ilg'amaydigan, tek mikroskop menen tekserilgandagina tabılatuǵın bolıwı múmkin.
Elektron mikroskopiyaning keń engiziliwi toqimalar, organlar hám kletkalarda júz beretuǵın submikroskopik struktura ózgerislerin úyreniwge múmkinshilik beredi. Keselliktiń tiykarında jatatuǵın ózgerisler tek ǵana molekulalar sheńberinde bolıwı da múmkin. Mısalı, oraqtarizli kletkalı anemiyaǵa tiykarlanıp gemoglobin molekulasınıń dúzilisinde júz beretuǵın ózgerisler sebep boladı. Oraq tárizli eritrotsitler gemoglobini normal eritrotsitlar gemoglobinidan usınıń menen parıq etedi, onıń (3-shınjırında 6 -jaǵdayda bolatuǵın glutaminat kislota valin menen almasınıp qaladı.
Bunnan tısqarı, sonday kesellikler de bar (mısalı, delbelikler), olarda málim klinikalıq simptomatika bolǵanı menen, submikroskopik ózgerislerdi de tawıp bolmaydı, bunday hádiyselerdi ilgeri «organik» ózgerisler menen birge dawam etip barmaytuǵın «taza funksional ózgerisler» dep esaplanar edi. Házir delbelikler mezgilinde kóriletuǵın «funktsional ózgerisler» tiykarında normal nerv kletkalarınıń keńislik ádetten tısqarı, yaǵnıy normalsız jaylasıwı jatadı dep shama etiledi (D. S. Sarkisov, 1994).

PATOLOGIK ANATOMIYANIŃ USÍLLARI

Patologikalıq anatomiya joqarıda aytıp ótilgen wazıypaların sheshiw jolında 3 tiykarǵı tekseriw usıllarınan paydalanadı : autopsiya, biopsiya, insanda ushraytuǵın keselliklerdi ilimiy tájiriybede payda etiw. Autopsiya (seksiya, gewde jarıq, obduksiya) — ólgen denede bolıp ótken struktura ózgerislerin (anatomik,gistologik, elektron mikroskopik Ózgerislerdi) anıqlaw maqsetinde onıń gewdesin jarıp tekseriw bolıp tabıladı.
Shıpakerlik kásibi ılımi hám ameliy den sawlıqtı saqlaw jumısında autopsiyanıń áhmiyeti tómendegiler menen belgilenedi:
1) autopsiya insannıń funksional struktura dúzilisine, onıń turmıslıq funkciyaları hám kesellik processleriniń qasiyetlerine materialistik qarawlar
payda qılıwda úlken rol oynaydı.
2) Óli deneni jarıp tekserip kóriw bilimlerin asırıw tárepinen alǵanda úlken áhmiyetke iye esaplanadı. Sebebi insan patologiyasi salasında organ, sistema, toqimalar, kletkalar hám átirapindaǵı bilimlerdi toplap barıwǵa járdem beredi.
3) autopsiya ótkeriw klinikalıq diagnozdı patologoanatomik diagnozlarǵa salıstırıp kóriwge, awırıwdı klinika da tekseriwde jol qoyılǵan kemshiliklerdi anıqlap alıwǵa, konservativ hám operatsiya jolı menen etilgen emlew usıllarin analiz etip shıǵıwǵa, vrach qátelerin (diagnostik qáteler, emlewdiń texnikası hám taktikasındaǵı qáteler, medicinalıq járdemdi shólkemlestiriwdegi qátelerdi)
anıqlap alıwǵa járdem beredi.
4) ólim waqıyaları retrospektiv tárzde analiz etip shıǵıw vrachning emlew iskerligi ústinen ılımiy qadaǵalaw aparıwǵa imkán tuwdıradı.
5) autopsiya medicinalıq tálim beriw hám vrachlar qabiletin asırıwda zárúrli
orında turadı.
6 ) Óli deneni jarıp tekserip kóriw keselleniw hám ólim hallarınıń strukturasın sáwlelendiretuǵın belgili atlardı toplap barıwǵa jol ashadı, bul zat den sawlıqtı saqlaw shólkemleri jumısın joybarlawǵa imkán beredi.
7) autopsiya sanitariya-epidemiologiya tárepinen úlken áhmiyetke iye esaplanadı,
sebebi infektsion keselliklerdi anıqlap alıwǵa hám olardıń tarqalıp ketiwine (epidemiyalar, pandemiyalar baslanıwına) jol qoymaydi.
8) Óli deneni jarıp tekseriw sebepli keselliklerdiń morfogenezi menen patogenezin úyreniw múmkin boladı.
9) autopsiya onsha málim bolmaǵan hám kem ushraytuǵın keselliklerdi organ jumısına, jańa nozologik túrlerin, tábiyiy hám emlewge baylanıslı patomorfozdı anıqlap alıwǵa, patomorfozdıń áhmiyetin bilip, túsinip alıwǵa járdem beredi.
Hazir zamanagóy morfologiya usılları ádewirǵana jetiskenliklerge erisken bolıwına qaramay, óli denelerdi jarıp tekseriw búgingi kúnde de keselliktiń ápiwayı negizi haqqında túsinik beretuǵın tiykarǵı usıl bolıp qalmaqta.
Biopsiya diagnostika, yaǵniy kesellikti anıqlap alıw maqsetinde mikroskopda tekserip kóriw ushın kesel toqımaları hám shólkemleriniń belgili bólimlerini onıń iskerligi waqtında kesip alıw; xirurgiya operatsiyaları waqtında kesip alınǵan organ hám toqımalar da diagnostika maqsetinde mikroskopik jol menen tekserip koriliwi kerek.
Biopsiya tekseriwleriniń wazıypaları tómendegiler kiredi:-klinikalıq diagnozdı anıqlap alıw hám tastıyıqlaw;
-klinikalıq tárepten juǵımsız jaǵdaylarda diagnozdı belgilew;
-keselliklerdiń baslanǵısh dáwirlerin (eń dáslepki belgilerin ) bilip alıw ;
-túrleri hám etiologiyasi tárepinen hár túrlı bolǵan isiwge baylanıslı giperplastik processler menen óspelerdiń differensial diagnostikasın ótkeriw;
-operatsiyanıń talshıq-tigis ótkerilgen,ótkerilmegenin anıqlaw;
-patologikalıq process dinamikasini úyreniw;
-em tasiri menen toqımalar yamasa óspelerde júz beretuǵın struktura ózgerislerin úyreniw.
Keseldiń turmıslıǵında gistologik tekseriw ushın hár qanday toqimalardan tómendegishe túrli usıllar menen material alıw mumkin.
1) xirurgiya operatsiyaları waqtında tuwrıdan-tuwrı kesip alıw (insizion ashıq biopsiya).
2) operatsiya waqtında alıp taslanǵan organ hám toqimalardan bóleksheler qırqıp alıw.
3) punksiyalar (iyne menen tesiw) waqtında material alıw — punksion biopsiya.
4) túrli ásbaplar menen ótkeriletuǵın endoskopik tekseriwler: kolonoskopiya, gastroskopiya, bronxoskopiya waqtında material alıw (endoskopik biopsiya).
5) gewek organlardaǵı suyıqlıqtı sıpab ızǵar una alıw (aspiratsion biopsiya).
Keselliklerdi ılımiy tájiriybede júzege keltiriw kesellik etiologiyasi patogenezin,morfogenezin anıqlap, bilip alıw ushın áhmiyetke iye.
Autopsiya, biopsiya waqtında hám tájiriybede alınǵan túrli organ hám toqimalardaǵı struktura ozgerislerin tekserip úyreniwde hár túrlı gistologik, elektron mikroskopik, elektron gistoximiyalıq, immuno-morfologik hám taǵı basqa usıl -ámellerden keń paydalanıladı. Zamanagóy morfologik usıl -amellerden nátiyjede keń paydalanıw patologoanatomiyag'a keselliktiń ápiwayı mánisi,onıń basqıshların tereńrek bilip alıwǵa, emlewdiń qanday paydasın berip atırǵanlıǵın gúzetip barıwǵa imkán beredi.

Iri shaqlı haywanlarda aktinomikozdıń belgileri

I bap.1.Qaramal tiliniń aktinomikozı haqqında
Aktinomikoz - Úy haywanlarınıń (qaramallardıń) sozılmalı juqpalı keselligi bolıp tabıladı.
Qozǵawtıwshısı – nur tárizli zamarıqlar. Anatomik jaqtan kesellik túyneklerdiń payda bolıwı menen xarakterlenedi.Aktinomikoz tilde hám ókpede kóp ushraydı.