Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

13-shınıg’ıw. Berilgen mısallardan awıspalı ma’nili so’zlerdi tawıp, olardın’ qanday usıl menen awısqanın anıqlan’.
Nawayını, Berdaqtı,
Yadlag’anman jasımda,
Shayır bolıw, sol waqta,
Qıyal edi basımda (T.Qab.).

Barlıq ha’m joqlıqtın’ shegarası bul,

Usı jerge kelip izler jog’alar,
Mensiz du’nya joq dep asqıng’an kewil,
Bunda sag’asına qayta quyılar.
O’limnen hesh ju’yrik qashıp qutılmas,
Esaptan jan’ılmas, ol hesh utılmas (I.Yu.).

Maqtımqulını oqıg’anda,

Aytar edim ha’r zamanda,
Kemis bar ma, begler, onda,
So’zin tawаp qılar edim (Berdaq).
Urıqlar qashshan qızday sılanıp shıg’ıp, jol boyındag’ı ko’k so’kitler japıraqlawg’a qarag’an. Anda-sanda a’tsho’ktin’ dawısı esitiledi. Attın’ epkini menen tapawg’a gu’p-gu’p urg’an tan’ sa’ha’r samalının’ ba’ri a’tiraptag’ı ko’k iyisin tek senin’ ushın a’deyi alıp ushqanday aymalap-aymalap o’te shıg’adı (Sh.S.). Murt qasındag’ı joldasına sum na’zer taslap, o’zin tanıtpayın dey me, betin qaptalına burıp ja’ne aq bo’z ju’rmelinin’ tikireygen jalına bu’gildi (T.Q.).


14-shınıg’ıw. Berilgen mısallardan omonim, antonim ha’m sinonim so’zlerdi anıqlan’. Olardın’ payda bolıw sebeplerin tu’sindirin’.
Orazımbet ag’a menen tog’ayda qırg’awıl awlap ju’r edik, bizlerge ku’tilmegen jerden bir qarapa’ren’ torı at mingen adam kelip: — Anamanda bir hayal attan jıg’ılıp, biytaqat bolıp atır eken, sog’an ja’rdemlesip jiberin’ler, — dedi. Hayal tilge kelip so’yley basladı. Orazımbet ag’a hayaldın’ atı-jo’nin sorap ju’rip-aq taldın’ bir shaqasın kesip alıp, qalаq du’zetip sıng’an qolının’ eki jag’ına baylap tasladı (K.S.). Ko’k gu’rkirep, shaqmaq shag’ıp abırjı boldı da qaldı, jan’a g’ana tıp-tınısh edi (A.B.). Jerge ko’k shıqqalı jaylawdag’ı mallar ha’z etip qaldı, ko’k quwıp shaqqanlastı (gazetadan). Ko’p jıllardan berli oqıtıwshı bolıp isleymen, mug’allim degen og’ada jaqsı talap. Adam ta’rbiyalawdan da zıyat ka’r bar ma? (gazetadan). Aq peyil jigittin’ ko’kiregi qarıs ayırılıp nege jas to’kpesin, nege jılamasın, bozlamasın? O’lgen jerden tirilip, sag’ınıshlı qushag’ın ashqanda, dostı jaltarıp, qırınlap, burılıp ketti (K.S.). Dos basın’a qaraydı, dushpan ayag’ın’a qaraydı (naqıl). Du’nyаda adamnan ku’shlirek yamasa a’zzirek, adamnan batırıraq yamasa qorqag’ıraq, adamnan aqıllıraq yamasa na’ma’rtirek, tu’siniwi qıyın qospalı, o’zgermeli qaysı maqluqat bar? Ne haqqında oylap, ne jo’ninde qıyal su’r, ba’rshesinin’ baslawshısı bolıp ko’z aldın’da adam turadı. Sol ushın shıg’ar, adam ılaydan jaralg’an deydi, sebebi ılaydan qay su’rede qanday na’rse sog’a beretug’ını esapqa alınıp, so’ydelingen bolsa taajıp emes (T.Q.).
15-shınıg’ıw. To’mendegi so’zlerdin’ qaysı tilge ta’n ekenin so’zlikler ja’rdeminde anıqlan’.
Ata, ana, bala, qız, qol, murın, ko’z, ba’ha’r, diyqan, gerbish, gewish, sıyır, eshki, qoy, o’giz, ma’sh, geshir, piyaz, a’debiyat, ma’deniyat, fartuk, ta’biyat, kitap, qa’lem, qag’az, gu’z, qıs, ba’ha’r, jaz.